خورنا: علی یزدانی یکی از مدیران با سابقه و پر توان وزارت نفت است، که در حال حاضر ۳ سال است که او در سمت مدیر عامل سازمان منطقه ویژه پتروشیمی ماهشهر در حال خدمت به صنعت کشور است. با این مرد صنعت منطقه به گفت و گو نشسته ایم تا از چند و چون صنعت پتروشیمی برایمان بگوید.

تاکنون دستاورد‌های منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی چه چیز‌هایی بوده است؟

علی یزدانی: ما اولین هاب تخصصی صنعت پتروشیمی هستیم که در اواخر دهه‌ی ۷۰ در ماهشهر در مجموعه‌‌ای به وسعت هزار و ۷۰۰ هکتار شکل گرفت که بر اساس مصوبات بعدی هیات وزیران، محدوده‌ قانونی ما به دو هزار و ۶۰۰ هکتار افزایش پیدا کرد که حدود ۱۸ واحد بالا‌دستی صنعت پتروشیمی در آن استقرار یافته اند. حدود ۲۴ میلیون تن ظرفیت منصوبه داریم و بر اساس گزارش سال گذشته حدود ۱۷ میلیون و ۳۰۰ هزار تن تولید داشته ایم.

پتروشیمی‌های قدیمی‌تر مثل بندرامام، فارابی و رازی از قبل از انقلاب وجود داشته اند. پتروشیمی‌هایی نیز در برنامه‌ی دوم، سوم و چهارم اجرا ‌شدند و هم اکنون ۱۸ مجتمع بزرگ پتروشیمی در این منطقه داریم که متشکل از پتروشیمی‌های دولتی، خصوصی و مجموعه هلدینگ خلیج فارس است.

میزان تولید، صادرات و فروش داخلی منطقه ویژه پتروشیمی چقدر بوده است؟

در سال گذشته حدود ۱۷ میلیون و ۳۰۰ هزار تن محصولات تولیدی منطقه بوده است که تقریبا حدود یک سوم آن صادر، یک سوم به بازار های داخلی و یک سوم هم بعنوان خوراک های بین مجتمعی مصرف شده است.

برای تامین خوراک صنعت پتروشیمی، بویژه شرکت های منطقه ماهشهر، چه مشکل‌هایی وجود دارد؟

وقتی صحبت از صنعت پتروشیمی می‌شود، یعنی شرکت های پتروشیمی مستقر در مناطق ویژه انرژی پارس و ماهشهر و هم چنین شرکت های مستقر در سرزمین اصلی مثل اراک، اصفهان، شیراز، خارگ، بجنورد و … نیز باید مد نظر قرار گیرند.

از چالش‌های موجود تمام این شرکت های پتروشیمی کمبود خوراک، کیفیت خوراک و قیمت خوراک است. این موضوع از چالش‌های بزرگ صنعت پتروشیمی است که در منطقه‌ی ما نیز متاسفانه همین مشکل وجود دارد.

براساس گزارشی که در پایان سال ۹۰ داریم، کماکان بین ۲۰ تا ۲۱ درصد از ظرفیت صنعت پتروشیمی خالی است و یکی از علت های اصلی این موضوع، مربوط به خوراک است؛ چه خوراک‌های گازی و چه خوراک‌های مایع؛ این نسبت (ظرفیت خالی) در مناطق مختلف متفاوت است مثلا در سرزمین اصلی وضعیت بهتری داریم. به گونه‌ای که در آنجا حدود ۶ درصد ظرفیت‌های خالی داریم؛ و سهم کمبود خوراک در این شرکت ها در مجموع حدود ۶ درصد است. در حالیکه درصد تولید به ظرفیت در عسلویه حدود ۸۲ درصد است و ظرفیت خالی بلا استفاده در عسلویه ۱۸ درصد می‌باشد که سهم خوراک در این منطقه حدود ۱۵ درصد است.

در ماهشهر مشکل بیشتر است و ظرفیت خالی ما در این منطقه حدود ۲۹ درصد است که سهم خوراک در این منطقه حدود ۲۱ درصد می‌باشد.

این نشان می‌دهد که اولا مشکل خوراک وجود دارد، ثانیا میزان کمبود آن قابل توجه است (حدود ۳ونیم میلیون تن فقط در ماهشهر) و ثالثا علیرغم تلاش های بعمل آمده در این سالها روند بر طرف کردن این مشکل کند است.

سال گذشته حدود ۹ میلیون و ۷۰۰ هزار تن ظرفیت خالی پتروشیمی در کشور وجود داشته است که معادل تولید ۴ یا ۵ مجتمع بزرگ می‌شود. حدود ۳.۵ میلیون تن از این میزان مربوط به خوراک است که در گزارش‌های ما بین ۳۵ تا ۳۷ درصد از این مقدار را شامل میشود که این میزان در مناطق مختلف متفاوت است. مثلا اگر در ماهشهر بسنجیم ۲۰ درصد از مشکل خوراک مربوط به این منطقه است و حدود ۱۵ درصد مربوط به عسلویه و بین نیم یا یک درصد مربوط به سایر مناطق است.

بخش عمده‌ای از ۳.۵ درصدی که می‌گوییم مربوط به منطقه‌ی ماهشهر است و دلیل این موضوع این است که خوراک اکثرا در آنجا مایع و یا گاز می‌باشد. خوراک مایع را شرکت نفت باید تامین کند، ولی هنوز نتوانسته واحد‌های خود را با پتروشیمی ها هماهنگ نماید و مشکلات خاص خود را دارند. وقتی به جزییات می‌پردازیم می‌بینیم حدود ۳.۵ میلیون تن یا ۳۵ درصد از ۹ میلیون یا ۱۰ میلیون تن کمبودی که نسبت به ظرفیت اسمی داریم، مربوط به خوراک است که این موضوع نیز ربطی به تحریم ندارد.

تحریم‌ها چه تاثیری در صنعت پتروشیمی خواهند داشت؟

تحریم‌ها شرایط و سختی‌های خاص خود را دارد، زیرا در شرایط تحریم همه کشورها دچار مشکلات می‌شوند، هم تحریم کنندگان و هم تحریم شوندگان با مشکل مواجه می‌شوند. مثلا نگاه کنید به دنیا، می بینید مصرف محصولات پتروشیمی در دنیا بصورتی است که نمی توان برای آن حد و مرزی قائل شد و محدودش کرد و یا متوقفش کرد. بخشی از زیر ساخت کشورها و رفاه مردم کره زمین، اشتغال مولد و ایجاد ارزش افزوده بخش های مختلف کشورهای صنعتی و … با صنعت پتروشیمی و شیمیائی عجین شده است و هیچ کشوری نیست که از تحریم کردن یکی از قطب های مهم صنعت پتروشیمی متضرر نشود، حتی خود امریکائیها و بلوک غرب هم از این موضوع متضرر شده اند زیرا این تحریم ها باعث می‌شوند که بخش های اقتصادی آنها دچار کمبود خوراک شوند، برای فروش دانش فنی با ما با مشکل مواجه شوند، برای فروش تجهیزات و قطعات مورد نیاز ما با محدویت هائی مواجه شوند و بتدریج از بازار بزرگ کشور ما حذف شوند و از اینطرف هم کار معلوم است. ما به داخل بیشتر توجه خواهیم کرد، به تولید دانش فنی خواهیم پرداخت، تجهیزات و قطعات مورد نیاز را خودمان خواهیم ساخت، وابستگی مان را به بلوک غرب کم خواهیم کرد و بعنوان شرکای غیر قابل اطمینان با آنان رفتار خواهیم کرد.

آیا در مورد قیمت خوراک نیز مشکلی وجود دارد؟

همانطوری که گفتم ما در بخش خوراک، به غیر از کمبود خوراک و کیفیت خوراک، با چالش دیگری بنام قیمت خوراک مواجه هستیم. در بحث کلان، هم کمبود خوراک داریم و هم مشکل قیمت؛ وقتی صحبت از این می‌شود که بخواهیم از لحاظ ارزش جایگاه اول در منطقه، ۶.۳ درصد جهان و حدود ۳۴ درصد خاورمیانه را در دست داشته باشیم، برای تحقق این امر نیاز به ابزار داریم. یکی از بستر‌ها سرمایه‌گذاری و تکنولوژی است. یکی از بستر‌ها نیز خوراک، قیمت و کیفیت خوراک است.

یکی از مباحثی که بعد از هدفمند‌سازی یارانه‌ها با ابهام مواجه شد، قیمت خوراک صنعت است که امیدواریم تا چند ماه آینده با نگاه دقیق نمایندگان دولت و مجلس و با همت و تلاش مسئولین صنعت پتروشیمی تکلیف آن روشن شود، زیرا معتقدیم در قیمت خوراک نگاه کلان نشده است و شرکت‌های تامین کننده خوراک صنعت پتروشیمی به این مقوله نگاه بخشی کرده‌اند. لذا باید کلان‌ نگری شود، متاسفانه با روند فعلی قیمت گذاری خوراک ها الان واحد‌هایی که خوراک‌های مایع استفاده می‌کنند، یا در نقطه سربه‌سر هستند یا به سمت نقطه‌ی زیان حرکت می‌کنند، این مشوق خوبی برای صنعت پتروشیمی نیست.

وقتی صنعت پتروشیمی دارای سهم ۴۰ تا ۵۰ درصدی در صادرات غیر نفتی کشور است، وقتی صنعت پتروشیمی دارای نقش ۵۵ درصدی در صادرات صنعتی کشور است، این رفتارها اصلا زیبنده این صنعت نیست. باید تمام بخش های کشور در این راه همگام صنعت پتروشیمی باشند و مهمترین گام آنان باید این سه موضوع باشد اول اینکه خوراک های مورد نیاز صنعت را بموقع و به اندازه و با کیفیتی که مورد درخواست صنعت پتروشیمی می‌باشد تامین نمایند، دوم اینکه تضمین بدهند که این خوراک ها را بمدت حداقل ۱۵ سال تامین خواهند کرد و سوم اینکه قیمت این خوراک ها منطقی و متضمن منافع دو طرف و تامین کننده سودی مشابه سود تولید کنندگان در کشورهای رقیب باشد.

پس یکی از مشوق‌ها برای توسعه این صنعت خوراک است. یعنی یک جایی در سیستم باید تعهد دهند که ۱۰ تا ۱۵ سال خوراک را تضمین می‌کنند. تضمین خوراک جزء اصولی است که باید با آن کار کنیم، بحث دیگر قیمت خوراک است و بخش خصوصی باید بداند قیمت خوراک بر اساس چه اصولی تعیین می‌شود تا در مسائل گوناگون اقتصادی کشور دچار چالش نشود. برای مثال در کشور‌های رقیب مانند عربستان، قطر هم قرار‌دادهای بلند ‌مدت خوراک می‌بندند و هم قیمت مشخص است. همه تکلیف خوراک خود را می‌دانند.

چه راه کاری برای استفاده از ظرفیت های خالی پیشنهاد می کنید؟

 در حدود ۱۰ میلیون تن ظرفیت خالی داریم که حدود ۳۵ تا ۳۶ درصد آن مربوط به بحث خوراک است، یعنی چیزی بیش از ۵/۳ میلیون تن، حدود ۲۰ تا ۲۲ درصد اشکالات فرآیندی و حدود ۲۵ تا ۲۶ درصد اشکالات تعمیراتی است. یعنی به ترتیب ۵/۲ و ۱/۲ میلیون تن و در مجموع حدود ۸۰ درصد (معادل ۸ میلیون تن) مشکلاتی است که ربطی به تحریم ندارد. برای خوراک شرکت نفت و سپس شرکت گاز باید کنار پتروشیمی بیایند و تکلیف خوراک را معلوم کنند. در دو بخش دیگر یعنی مشکلات فرایندی و تعمیراتی هم لازم است که صنعت پتروشیمی به جدیت بخش خصوصی را وارد عمل کند. معتقدیم که این مشکلات در زمره مشکلاتی است که بخش خصوصی ایران می‌تواند آن را حل کند یعنی اگر یکسری اشکالات فرآیندی است که سال‌های سال در مجموعه‌ی پتروشیمی است، یا صنعت با اشکالات تعمیراتی در درون یا بیرون از خود مواجه است در کشور بخش خصوصی توانمند داریم که می‌تواند آنها را برای پتروشیمی حل کند، مشروط به این‌که صنعت با بخش خصوصی تعامل بیشتری داشته باشد.

سرمایه‌‌گذاری در مجموعه ماهشهر در سال گذشته چگونه بوده است؟ و آخرین وضعیت آنان چگونه است؟

ما چندین پروژه در منطقه داریم از جمله پتروشیمی اروند را داریم که افتتاح شده است. اسکله شماره دو مایعات منطقه‌ی ویژه را ساخته‌ایم که بهره برداری شده است، هم چنین شرکت شیمی‌تکس آریا را داریم که تماما توسط بخش خصوصی سرمایه گذاری شده است، که آماده افتتاح است.

طبق آخرین آماری که در استانداری خوزستان داشتیم، از مجموع سه هزار میلیارد تومان پروژه های سال ۹۰، نزدیک به دو هزار میلیارد تومان مربوط به پروژه های منطقه ویژه ما در ماهشهر بوده است.

لطفا در مورد زنجیره ارزش و جلوگیری از خام فروشی در صنعت پتروشیمی توضیح دهید.

در سال ۱۳۸۹ اولین همایش بین‌المللی توسعه صنایع پایین دستی و میانی توسط سازمان منطقه ویژه با هدف معرفی طرح های توسعه ای صنعت پتروشیمی در بخش های میانی و تکمیلی به منظور جلوگیری از خام فروشی محصولات پتروشیمی در ماهشهر برگزار شد که همزمان با آن رئیس جمهور محترم در سخنان مبسوط و راهگشایشان در سازمان منطقه ویژه ماهشهر به دستگاه های ذیربط از جمله وزارت نفت، بانک مرکزی، پتروشیمی و… دستور دادند که برای جلوگیری از خام فروشی و توسعه صنایع تکمیلی اقدام به برنامه ریزی و تشکیل ستاد تخصصی در این زمینه نمایند متعاقب دستور ایشان در جلسات بعدی دو میلیارد و ششصد میلیون دلار هم برای توسعه صنایع تکمیلی استان های خوزستان و بوشهر اختصاص یافت. همچنین در برنامه پنجم بحث زنجیره ارزش افزوده صنعت دیده شده است؛ ماده ۱۵۶ قانون برنامه پنجم اشاره می‌کند که در صنعت پتروشیمی حتما باید به زنجیره ارزش توجه شود. آیین نامه اجرایی این ماده هم با همکاری ستاد پتروشیمی و منطقه ویژه ماهشهر تدوین شده و منتنظریم که تصویب شود.

ما و همه کارشناسان صنعت معتقدیم که کماکان در صنعت پتروشیمی خام‌فروشی می‌کنیم. مواد پایه، اولیه یا سوخت به دنیا می‌فروشیم. وقتی بوتان، پروپان، متانول و … می فروشیم، به معنای فروش مواد پایه و اولیه است و ما باید این وظیفه استعماری و استکباری را که از دهه ۳۰ و ۴۰ به گردن ما گذاشته اند را زیر و رو کنیم و به سمت و سوی تولید و صدور محصولات با ارزش افزوده بالا حرکت کنیم یعنی مواد پایه و اولیه را در صنایع داخلی مان ببریم و تبدیل کنیم به تولیدات با ارزش افزوده بالا.

وقتی میگوئیم وظیفه استعماری و استکباری به این دلیل است که در دنیا تقسیم کار تولید مواد پتروشیمی و شیمیائی از یک تقسم بندی خاصی پیروی می‌کند که شرح می‌دهم، یک گوشه از چهارگوشه دنیا، خاورمیانه (ایران، عربستان، قطر، کویت و …) هست که نفت یا گاز یا مثل ما هر دو را دارند، هستند. این کشورها صنعت پتروشیمی‌ای دارند که مواد پایه و اولیه تولید می کنند و عموما سرمایه‌بر هستند؛ با محیط زیست سازگار نیستند و ارزش افزوده بالائی ندارند. یک منطقه دیگر در دنیا هست که اروپای غربی و تا حدودی ژاپن و کره در آن‌جا قرار دارند که تولید پلیمرهای مهندسی با ارزش افزوده بالا می‌کنند و صنایع تکمیلی بسیار پیشرفته ای دارند یعنی مواد پایه و اولیه را از خاور میانه می‌گیرند و تبدیل به پلیمرهای مهندسی یا تجهیزات و قطعات با ارزش افزوده بالا می‌کنند.و در کنار آن هم تولید دانش فنی (لایسنس) می‌کنند. کشورهایی مانند آلمان، انگلیس، هلند و فرانسه از این جمله هستند یعنی هم تولید مجصولات با ارزش بالا می کنند و هم لایسنس می‌فروشند. ضلع سوم دنیای صنعت پتروشیمی چین است که به تنهایی هم برای خود و هم برای تمام دنیا مواد اولیه را برده و کالاهای مصرفی تولید می‌کند؛ حجم وسیعی از سرمایه‌گذاری‌ که در خاورمیانه انجام می‌شود، جذب بازارهای چین می‌شود. کشورهایی مثل کره و … هم هستند اما کشور اصلی، چین است. گوشه چهارم دنیای صنعت پتروشیمی، امریکای شمالی، کانادا و … هستند که تولید لایسنس می‌کنند، نه مواد پایه و اولیه می‌خواهند و نه پلیمر مهندسی؛ تولید می‌کنند ولی ذهن اولیه آن‌ها تولید لایسنس است. ما باید این چرخه را بشکنیم. و باید از تولید مواد اولیه و پایه فاصله بگیریم و به سمت و سوی تولید دانش فنی و تولید محصولات با ارزش افزوده بالا حرکت کنیم.

وقتی در ایران متانول ایجاد می‌کنیم، یعنی گاز را تبدیل به یک ماده دیگر کردیم که خارجی‌ها می‌برند. باید متانول را تبدیل به زنجیره ارزش کنیم که هم ایجاد اشتغال کند، هم درآمد کشور افزایش پیدا کند و هم از خام‌فروشی نجات پیدا کنیم. اگر به دنبال توسعه صنعت کشور، رفع مشکلات بی‌کاری و اشتغال و ایجاد ارزش افزوده هستیم چاره‌ای نداریم غیر از این که زنجیره پیشین و زنجیره پسین را با هم اجرا کنیم.

خوشبختانه این تفکر هست و با ماده ۱۵۶ مجاب شدیم. آیین نامه اجرایی هم که ما به عنوان منطقه ویژه در تدوین آن همکار دوستان بودیم، به گونه ای دیده شده که آرام آرام مجوزها با زنجیره آن داده شود و ما هم از توسعه صنایع میانی و تکمیلی در منطقه ویژه ماهشهر حمایت می کنیم.

حدود یک میلیارد و ۹۰۰ میلیون دلار، پروژه های منطقه ویژه در صنایع پایین دست و میانی را در جلسات استانداری بردیم در صندوق توسعه. رییس جمهور بخشی از صندوق توسعه را به این بخش اختصاص داده است. تقریبا نیمه دوم سال گذشته ۸۱۰ میلیون دلار از پروژه‌های بخش‌های میانی و صنعت پایین دست در صندوق توسعه تصویب شده و به بانک ها رفته است یعنی همه کارها را می کنیم، تصویب می‌شود و به صندوق می‌رود، در آن‌جا هم تصویب می‌شود و به بانک می‌رود و در آن‌جا یا در نوبت قرار می‌گیرد، یا قبول ندارند و منابع مصوب را در اختیار سرمایه گذار داخلی نمی‌گذارند چرا که بانکها هم مسایل خودشان را دارند.

 به هر صورت این هم از جمله مشکلاتی است که ربطی به تحریم ها ندارد.

نمایشگاه نفت و پتروشیمی به نظر شما چه مزیت‌هایی دارد؟

کارکرد نمایشگاه‌ها در دنیا مشخص است. نمایشگاه محل خوبی برای تبادل بین تولیدکننده و مصرف‌کننده است. بازرگانان در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند و از آخرین تکنولوژی‌های روز دنیا باخبر می‌شوند. با هم قراردادهای کوتاه ‌مدت، بلند مدت و میان‌مدت می بندند. کارکرد نمایشگاه‌ها خوب است، در سالهایی هم که همیشه فشار بر ما بوده، نمایشگاه‌ها را برگزار کردیم. اگر مقداری از فشاری که گذاشتند، از شرکت‌ها برداشته شود، استقبال خوبی می‌کنند. کدام کشوری در منطقه است که به اندازه ما منابع سرشار انرژی، نفت و گاز داشته باشد؟ عربستان فقط نفت دارد؛ قطر فقط گاز دارد. تنها کشوری که هر دو مزیت را دارد که مزیت خوبی است، ایران است. دنیا نیازمند انرژی است. ایران یکی از کشورهایی است که می‌تواند این نیازهای جهانی را برطرف کند. امیدواریم که فشارها برداشته شود که هم آن‌ها به نقش خود واقف شوند و هم ما بتوانیم برای تامین انرژی دنیا راحت‌تر وارد عمل شویم.

سال‌هایی که بوده، نشان داده که نمایشگاه برای صنعت خوب بوده است؛ امیدواریم امسال هم مانند سال‌های قبل آثار خوبی داشته باشد.