یکی تبعات آبگیری سد چم‌شیر را برعهده بگیرد
محمد فاضلی استاد دانشگاه و جامعه شناس:
مدتی است مناقشه میان منتقدان ساخت و آبگیری سد چم‌شیر (احداث شده بر رودخانه زهره، نزدیک شهر گچساران) و سازندگان سد بالا گرفته است. ساده شده قضیه این است که:
منتقدان معتقدند سد و مخزن آن بر یک سازند نمکی با میلیون‌ها (و احتمالاً میلیاردها تن) نمک واقع است. آبگیری سد سبب حل شدن این میزان نمک در آب و تکرار وضعیت سد گتوند خواهد شد. این بدان معناست که سد چم‌شیر یک سازه مولد آب شور و مخرب است. آن‌ها برای تأیید مدعای خود به گزارش‌های متعدد و بررسی‌های علمی استناد می‌کنند.
سازندگان و طرفداران سد در مقابل معتقدند ۲۵ جلد گزارش ارزیابی محیط‌زیستی برای این سد تهیه شده و علی‌رغم وجود سازندهای نمکی در منطقه ساخت سد، استقرار آن‌ها و شرایط مخزن سد به گونه‌ای است که نه فقط باعث تکرار وضعیت سد گتوند، شوری آب و تخریب محیط‌زیست نمی‌شود بلکه سد باعث بهبود کیفیت آب رودخانه زهره نیز میشود.
بررسی این دو مدعا، کاری تخصصی است که من صلاحیت اظهارنظر درباره رد یا تأیید موضع منتقدان یا طرفداران سد را ندارم، اما از موضع عقلانیت حکمرانی می‌توانم دو پیشنهاد ارائه کنم.
یک. ضرورت شفافیت: سابقه ساخته شدن سازه‌هایی نظیر سد گتوند، ضروری می‌سازد که کلیه فرایندهای شفاف‌سازی درباره سازه سد چم‌شیر و آبگیری آن انجام شود. محیط‌زیست ایران دیگر توانی برای به دوش کشیدن یک فاجعه محیط‌زیستی دیگر را ندارد. رودخانه زهره دارایی مشترک ایرانیان است و به آن حساس هستند.
دو. طرفداران ساخت و آبگیری سد، به استناد مطالعاتی که مدعی انجام آن‌ها هستند، به بی‌خطر بودن سد و آبگیری آن برای رودخانه زهره و اراضی پایین‌دست سد اطمینان دارند. ضروری و مطلقا ضروری است، مشخص شود مسئولیت درستی این گزاره را که «آبگیری سد بدون خطر است» چه کسی به عهده می‌گیرد. کسی/کسانی باید مسئولیت بپذیرد/بپذیرند.
تجربه من از نظام حکمرانی در این کشور نشان می‌دهد در این گونه موارد، آدم‌هایی پیدا می‌شوند که از انجام کار دفاع می‌کنند، حرف‌هایی در رسانه می‌زنند و بعد که کار خراب شد، اثری از آن‌ها پیدا نمی‌شود. ارتباط آن‌ها با کار تعریف‌نشده است و حاضر به پذیرش هیچ مسئولیتی نیستند.
تجربه نشان می‌دهد در این گونه موارد، مسأله در جلسه‌ای طرح میشود که برای لوث کردن مسئولیت افراد تشکیل میشود تا ریسک مسئولیت بین افراد حاضر در جلسه تقسیم/گم شود. بعد از مشخص شدن عواقب ناخوشایند کار، هیچ کسی مسئولیت آن را نمی‌پذیرد.
پیشنهاد می‌کنم مسئول مستقیم رد کردن دیدگاه‌های منتقدان مشخص باشد، استنادات وی برای رد کردن نظر منتقدان درباره خطرناک بودن آبگیری سد چم‌شیر روشن شود، و آبگیری با صددرصد شفاف شدن مسئولیت فردی که دستور آبگیری را صادر می‌کند و پذیرش مسئولیت عواقب آن صورت گیرد.
یکی مسئولیت بپذیرد تا در صورت بروز پی‌آمدهای محیط‌زیستی مد نظر منتقدان، اقلاً معلوم باشد چه کسی باید جواب پس بدهد.