خورنا دکتر مهدی سنایی سفیر ایران در روسیه در صفحه فیسبوک خود به نقش کریدور «شمال-جنوب» اشاره کرده و معتقد است با آغاز روندهای جدید در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بار دیگر نقش این کریدور برجسته شده است:

 “با آغاز روندهای جدید در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و تقویت تعاملات جهانی یکبار دیگر نقش کریدور شمال-جنوب در أذهان برجسته شده است. افتتاح خط راه آهن ایران، ترکمنستان، قزاقستان در آینده نزدیک، توافقات ایران و روسیه در همکاری های ریلی و احتمال احیای خط آهن ایران، آذربایجان و روسیه و ظرفیت های عظیم ترانزیتی ایران ازجمله عواملی است که مسیر ایران را مورد توجه کشورهای جهان و من جمله هند و کشورهای عربی خلیج فارس قرار میدهد،أین واقعیت مسولیتی بزرک را متوجه متولیان امر ترانزیت و حمل و نقل کشورهای می نماید که فرصت تاریخی ظرفیت مسیرهای ترانزیتی ایران را احیاء نمایند. تحولات در جریان در جنوب و شمال کشور نیز همکی فرصت هایی برای برجسته کردن نقش ایران فراهم نموده اند که امیدواریم از این فرصت بهره برداری شود.ایکور باناماریوف اخیراً در مقاله ای به اهمیت مسیر شمال-جنوب برداخته است”

در ماه اوت در مسقط پایتخت عمان سند مهم بین دولتین امضا شد. نمایندگان ایران، عمان، قطر و همچنین ترکمنستان و ازبکستان تفاهم نامه همیاری در ایجاد راهروی ترانزیت بینالمللی «شمال – جنوب» را امضا کردند. این راهرو تولید کنندگان کشورهای آسیای مرکزی را از مناسبترین راه با بنادر واقع در ساحل خلیجهای فارس و عمان مرتبط میکند. پروژه جدید بخشی از نظریه راهروی «شمال – جنوب» خواهد بود که توافق در مورد ساخت آن در سپتامبر ۲۰۰۰ در دومین همایش ترابری اورآسیا حاصل شد.

تفاهم نامه امضا شده به موافقتنامهای ارتباط دارد که کشورهای عضو در سال ۲۰۱۱ در عشق آباد امضا کردند. طرفین ملاقات عشق آباد سعی داشتند بر بن بستی که سر راه اجرای نظریه راهروی «شمال – جنوب» بروز کرده غلبه کنند. این راهرو باید کشورهای دریای بالتیک را با بنادر اقیانوس هند و خلیج فارس مرتبط کند.

مسیر ترابری به سوی شوروی از اقیانوس هند و ایران در سالهای جنگ دوم جهانی و تحت پوشش نیروهای شوروی و انگلیسی برقرار شده بود. تحویل سازوبرگ نظامی به شوروی از راه زمینی از این مسیر انجام میشد.

در سال ۱۹۹۹ گروهی از کمپانیهای ترابری هند، ایران و روسیه موافقتنامه حمل کانتینرهای صادراتی و وارداتی در راهروی بینالمللی سریلانکا – هند – ایران – دریای خزر – روسیه را امضا کردند.

موافقتنامه ساخت راهرو برای حمل کالاها و کانتینرهای ۲۰ و ۴۰ فوتی را منظور و همچنین مسئولیت طرفین، تعرفهها و مهلت تقریبی حمل کالاها را تعیین کرده بود.

در سپتامبر ۲۰۰۰ این ابتکار در دومین همایش ترابری اورآسیا در سنت پطرزبورگ توسعه داده شد. در این همایش موافقتنامه بین دولتین در مورد ایجاد راهروی «شمال – جنوب» امضا شد.

ایران، هند و روسیه طرفین این موافقتنامه بودند. یکسال و نیم بعد این موافقتنامه در روسیه تصویب شد اما در می ۲۰۰۲ پروتکل افتتاح رسمی راهرو توسط وزرای ترابری کشورهای عضو امضا شد.

درازای کل این راهرو از بندر مومبای هند تا سنت پطرزبورگ روسیه ۷۲۰۰ کیلومتر میباشد. چنانچه تجربه استفاده از این راهرو نشان داد، کاربرد آن باعث میشود مهلت حمل کالا تقریباً دو برابر کاهش یافته و قیمت حمل نیز در مقایسه با راه سنتی کانال سوئز و دریای مدیترانه کاهش مییابد. در مجموع در سالهای ۲۰۰۰ و ۲۰۰۱ حدود ۲۴۰۰ کانتینر ۴۰ فوتی از این طریق حمل شد.

حمل این کانتینرها توسط گروهی از شرکتها متشکل از کمپانی ایرانی هندی «ایران هند» و کمپانی مختلط ایرانی روسی «ایرسوتر» با شرکت کمپانی هماهنگی «رجی» ترتیب داده شده بود. جریان عمل نشان داد حمل کانتینر از بندر عباس در ساحل خلیج فارس تا بندر انزلی در دریای خزر همراه با امور گمرکی ۴ روز وقت میبرد. زمان حمل از بندر انزلی ۱۳ روز بود. در مجموع زمان حمل از مومبای هند تا سنت پطرزبورگ بطور ملموس از راه سنتی کانال سوئز کوتاهتر بود.

ولی در سال ۲۰۰۲ حرکت در این راهرو به دلایل مختلف متوقف شد و فقط بخشی از راهرو بین ایران و روسیه از طریق دریای خزر فعال باقی ماند. برغم این، پروژه همچنان جذاب بود. آذربایجان، ارمنستان، بلاروس، قزاقستان، عمان و سوریه اعلام کردند به آن میپیوندند. ترکیه و اوکراین به آن ابراز علاقمندی کرده بودند.

امروز قزاقستان فعالترین طرف پروژه میباشد. قزاقستان بطور سنتی گندم خود را برای فروش به روسیه عرضه میکرد. امروز، وقتی روسیه خودش گندم صادر میکند بازارهای جایگزینی برای قزاقستان اهمیت کسب میکنند و بنادر خلیج فارس راه به سوی آنها را باز میکنند.

یربولات دوسایف وزیر اقتصاد و طراحی بودجه قزاقستان اعلام نمود این کشور سعی دارد زیرساخت ترابری و لجستیک خود را متنوع سازد. ساخت سه ترمینال باری در بندر «آکتائو» قزاقستان و همچنین ساخت بندر خشکبار در حوزه اقتصادی ویژه «خورگوس – دروازه جنوبی» در نظر است. علاوه بر این ساخت خط آهن «ژزکازگان – بینهعو» ادامه مییابد و انتظار میرود حرکت در این مسیر تا آخر سال آغاز شود.

تأسیس زیرساخت در قرقیزستان همسایه آغاز میشود. منظور ساخت راه جایگزین شمال – جنوب میباشد که هزینه مرحله اول آن توسط «اکسیم بانک» چین تأمین میشود. قالیقبک سلطانوف وزیر ترابری و ارتباطات قرقیزستان اعلام نمود دولت ژاپن هم به شرکت در تأمین مالی پروژه علاقمند است. وزیر گفت «ما باید امسال کار را شروع کنیم تا بتوانیم عملیات را طی ۳ تا ۵/۳ سال به پایان رسانیم.

در گزارش نهایی در مسقط گفته شده است «اجرای موافقتنامه عشق آباد به ادامه گسترش همکاری تجاری – اقتصادی بامنفعت بین کشورهای آسیای مرکزی و خاورمیانه مساعدت کرده و به یکی از مهمترین عوامل تأمین توسعه بادوام در ابعاد منطقهای و بینالمللی تبدیل میشود».

فعلاً که میشود گفت اجرای پروژه عشق آباد بدشواری پیش میرود. برغم این طرفین آن اعلام میکنند ابتکار مذکور به موقع بوده و به ادامه ترقی و شکوفایی هر کشور منطقه به حساب افزایش حجم بازرگانی کلی و کاهش هزینه حمل کالا مساعدت میکند. در حال حاضر روند هماهنگی امور گمرک و همچنین رژیم سرمایه گذاریهای مشترک در جریان است.