همچنان در هول و ولا؛ گزارشی از یهودیان ایران

یهودیان ایران، بیش از ۲۷۰۰ سال است در ایران زندگی می کنند. این قوم  با این پیشینه، از لحاظ حقوق شهروندی جامعه امروز ایران به عنوان «شهروند ایرانی» شناخته می شوند. با این همه، این مردمان در طول تاریخ دیرینه حضور خود در ایران فراز و نشیب های بسیاری را پشت سر گذاشته اند. کتاب «گزارش یک دوران؛ سی سال زندگی یهودیان ایرانی» (به قلم هارون یشایایی، تهران، انتشارات ماهریس، ۱۳۹۸، در ۳۹۶ صفحه) روایتی است جدید از این قوم ایرانی. یشایایی، از نخبگان برجسته شناخته شده یهودی ایران است. یشایایی، در این کتاب روایتگر سرنوشت همکیشان خود در ایران معاصر است. یک نکته مهم مورد اشاره یشایایی درباره کلیمیان ایران این است که جمعیت آنان در سال ۵۵، حدود ۶۵ هزار نفر بوده، اما اکنون بعد از حدود ۵۰ سال و حدود جمعیتی ۸۵ میلیونی ایران، شمار شهروندان یهودی ایران به حدود ۱۶ هزار و ۵۰۰ تن کاهش یافته (ص. ۲۰۷)! یشایایی ،از  جنبه های گوناگون زندگی یهودیان ایران صحبت می کند؛ تاثیر وقایع خارجی بر جایگاه و سرنوشت کلیمیان ایران، رابطه روحانیت شیعه و یهود، حضور کلیمیان در انقلاب اسلامی و سال های دفاع مقدس، مشکلات مرتبط با حقوق شهروندی یهود، تجار، هنرمندان، و دانشمندان یهود ایرانی، درگیری های درونی جناح های جمع کوچک کلیمیان ایران، آمار و پراکندگی یهود در سطح استان ها و شهرهای کشور، مدارس یهود، بیمارستان ویژه آن ها در تهران، سازمان های ویژه زنان، جوانان، و سالمندان کلیمی ،انجمن های فرهنگی یهود و نیز مشارکت های اجتماعی _ سیاسی آن ها در تحولات کشور. یکی از نکات عمده و پر بسامد کتاب این است که علی رغم کلیات مثبت نگرش جمهوری اسلامی به کلیمیان ایران، اما در موارد بسیاری حقوق انسانی /دینی آن ها بلاتکلیف و در هاله ای از ابهام باقی مانده است! در عین حال، تک مضراب تکراری یشایایی درباره زندگی همکیشان یهودی خود در ایران این است که باید هر گونه که شده در وطن نیاکانی خود بمانیم و از کوچ به اسرائیل، اروپا، و آمریکا بپرهیزیم. جاذبه های کوچ به خارج از کشور بسیار است، اما برای یشایایی هنوز هم بعد از بیش از ۸۰ سال سن، خاطرات محله قدیمی یهودیان تهران به نام «عودلاجان» (در کنار بازار قدیم تهران) ، رویای هر شب اوست!

دکتر عباس امام
عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز