قوم کهن بختیاری در عزای سید‌الشهدا به سوگ می نشیند
خورنا/ آیین کهن مذهبی و عزاداری مردمان شهرستان ایذه و قوم بختیاری در ایام ماه محرم توصیف زیبایی از کربلای حسینی است.
«کتل کردن» نوعی سنت دیرینه در میان مردمان بختیاری است که برای درگذشت بزرگان خود، آن را در مراسم‌ها داشته‌اند.
با رخ‌دادن حادثه عاشورا و رشادت‌های امام‌حسین(ع) و یارانش و بزرگی کار این امام آزادی‌خواه، مردمان بختیاری رسم دیرینه خود را وارد آیین عاشورایی کرده و در ایام محرم و شهادت اباعبدالله الحسین(ع) در این واقعه، تفنگ‌ها را وارونه بر روی اسب سیاه‌پوش قرار می‌دهند و روضه‌خوانی می‌کنند.
*حمل گهواره‌های محلی «تهده»
از دیگر برنامه‌هایی که بیشتر در بین زنان شهرستان ایذه و در منطقه بختیاری صورت می‌گیرد، حمل گهواره‌های محلی «تهده» است که به نیت حضرت علی‌اصغر(ع) صورت می‌گیرد.
برای آشنایی هر چه بیشتر با این سنن و آیین با رئیس اداره تبلیغات اسلامی ایذه در گفت‌و‌گو با خبرنگار فارس در این شهرستان، ضمن بیان اینکه برنامه‌های ویژه ماه محرم با نظم خاصی در حال برگزاری است، اظهار کرد: ویژه برنامه‌ای در راستای دهه محرم و عزاداری سرور و سالار شهیدان امام حسین(ع)، جمعه ۹ آبان ماه جاری از ساعت ۱۹ با مداحی حاج صادق آهنگران، در مصلی بزرگ امام‌خمینی(ره) این شهرستان برگزار خواهد شد و مراسم به طور زنده از صدا و سیمای مرکز خوزستان پخش خواهد شد.
حجت‌السلام علی قندعلی با تشریح برنامه‌های حال و سنت‌های گذشته مردمان قوم بختیاری و شهرستان ایذه تصریح کرد: قوم بختیاری و به‌ویژه عشایر بختیاری از دیر باز ارادت زیادی به خاندان اهل بیت(ع) عصمت و طهارت(ع) داشته‌اند و نام و ذکر اهل بیت(ع) در زندگی ساده و بی‌آلایش آنان همواره ساری و جاری بوده است، تا آنجا که مردان قوم به احترام شأن عزای سیدالشهداء از هرگونه اصلاح و پوششی که نشانه شادی باشد خودداری می‌کردند.
وی ادامه داد: از روزگار قدیم با وجود نبود هیچ‌گونه رسانه‌ای، مردم عشایری و روستایی همچون همه شیعیان جهان با فرارسیدن ایام سوگواری سرور و سالار شهیدان آماده برپایی مراسم‌های عزاداری می‌شدند.
این کارشناس مذهبی اضافه کرد: بختیاری‌ها در این ماه به صورت ویژه خیمه عزا بر پا می‌کنند و بسیاری از آیین‌های خاص را در دهه محرم انجام می‌دهند که در روزهای تاسوعا و عاشورا نمود ویژه و منحصر به‌فردی دارند.
*در دست داشتن «علم‌ها» و برپایی «کتل»
وی ادامه داد: در این نوع عزاداری مطلبی که بیش از همه چیز به چشم می‌خورد وجود یک هم‌بستگی اساسی بین تیره‌ها و طوایف قوم بختیاری است که همگی به‌صورت منسجم و یک‌صدا با در دست داشتن «علم‌ها» و برپایی «کتل» به سمت امامزادگان و قبور مؤمنان به راه می‌افتند و در نهایت این موج عظیم، در یک محل تلاقی به هم می‌پیوندند و صحنه‌ای عظیم و باشکوه از اتحاد و یکدلی به‌وجود می‌آورد که این موضوع مهمترین فلسفه عزدارای در عاشورا در کلام امام خمینی(ره) است.
قندعلی خاطرنشان کرد: «علم‌ها» نمادی بسیار زیبا از دلاورمردی قمر منیر بنی‌هاشم حضرت ابوالفضل‌‌العباس(ع) است که همه اعضای عشیره از مرد و زن، تکه پارچه‌ای را به نشانه ارادت علاقه و همچنین شرکت در ماتم حسینی، به یاد ابوالفضل العباس(ع) به تیرکی چوبی وصل می‌کنند، بالای این تیرک زنگوله‌ای وصل میشود که نشان از زنگ کاروان ابی‌عبدالله(ع) دارد و پس از تکمیل توسط ریش‌سفید قوم به قدرتمندترین جوان قبیله تحویل شده که وی و سایر جوانان وظیفه حمل علم را در پیشانی دسته عزاداری بر عهده خواهند داشت.
وی با بیان اینکه «کتل» نیز یکی از آیین‌های مهم عشایر در دهه محرم است که در روز عاشورا برپا میشود، گفت: «کتل» تشکیل یافته از چندین پارچه قیمتی و تزئینی، قبا، عبا و یک تفنگ است که به‌صورت وارونه بر روی زین «زیباترین مادیان» عشیره آویزان میشود.
(اصطلاحا نگون فنگ «وارونه گذاشتن تفنگ» در بین عشایر نشانه غم و ماتم در جنگ‌ها است و اصل تهیه و تدارک کتل را در زبان محلی بختیاری «وارازنیدن کتل» می‌گویند که نشانه عزا و احترام به مرکب خونین “ذوالجناح” حضرت اباعبدالله الحسین(ع) است).
*نوحه «حسن حسین»
این روحانی در ادامه عنوان کرد: خواندن نوحه‌های عزاداری در این ایام، یکی از آیین‌های مهم قوم بختیاری در برپایی مجالس محرم است که نوحه «حسن حسین» در این بین معروف‌ترین و متداول‌ترین نوحه به شمار می‌رود.
رئیس اداره تبلیغات اسلامی ایذه اضافه کرد: نوحه «حسن حسین» دو ضرب بوده اما عمق ارادت این مردم به سیدالشهداء آنقدر زیاد است که در این مصیبت و نوع بر سر و سینه زدن «نظم دو ضرب» از بین رفته و جایگاه خود را به ارادت واقعی قلبی می‌دهد که افراد سینه‌زن با تمام وجود و همان‌گونه که در عزای عزیزان‌شان عزاداری می‌کنند، بر سر و سینه می‌زنند و می‌توان گفت، این خصیصه یکی از عجیب‌ترین و صادقانه‌ترین خصوصیات عزاداران بختیاری در ماه محرم است.
قندعلی افزود: در ایام محرم این نوحه‌ها آنقدر با جان و روح مردم عجین میشود که مادران نیز برای فزرندان خردسال خود نوحه «لالایی اصغر» می‌‌خوانند.
وی بیان کرد: این نوحه به‌یاد کودک ۶ ماهه اباعبدالله برای فرزندان در گهواره خوانده میشود که عموما با زبان و گویش محلی ادا شده و عمق ارادت و باور مردم به خاندان اباعبدالله را در همه سطوح به وضوح و روشنی نشان می‌دهد و این واقعیت را بازگو می‌کند.
من غم و مهر حسین با شیر از مادر گرفتم/ روز اول که آمدم دستور تا آخر گرفتم…
*قربانی کردن جلوی دسته‌ها و علم‌ها
این کارشناس مذهبی تصریح کرد: قربانی کردن جلوی دسته‌ها و علم‌ها، آش نذری و پخت حلوا از دیگر برنامه‌هایی است که بانوان بنا به رسم چندین ساله و به منظور پذیرایی از عزاداران انجام می‌دهند و ثواب صرف آن را به روح سیدالشهداء(ع) و یاران با وفای آن حضرت و ارواح مؤمنین و مؤمنات هدیه می‌کنند.
گهواره (تهده) در عاشورا، عکس: وحید اورکی
معمولا در اجرای مراسم‌ها این‌ماه، با حرکت دسته‌‌های به سمت مکان‌های متبرکه و زیارت اهل قبور، بهترین نوحه‌ها که به نحوی منتخب نواهای هر یک از هئیت‌ها است در محل تلاقی چند هئیت عزاداری، توسط مداح اول هئیت برای ایجاد شور بیشتر در میان عزاداران دسته خود خوانده میشود.
منبع/ فارس