دکتر عباس امام

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز

توسعه(development ) ، به ساده ترین زبان «عبارت است از تلاش سامانمند و با برنامه ریزی برای بهبود شاخص های اجتماعی، اقتصادی، و فرهنگی زندگی باشندگان یک جامعه در راستای ایجاد زیستی کرامتمندتر» .این دانش که از میانه دوران قاجار در ایران پاگرفت، یک سره وارداتی از غرب بوده است ؛ مفاهیم و اصطلاحات آن، منابع علمی و درسی آن، و نهادهای تخصصی لازم برای اجرای طرح های آن. توسعه اقتصادی، اجتماعی، و فرهنگی ایران در سطح گسترده از زمان رضاشاه آغاز شد، در دوران محمدرضاشاه گسترش و تعمیق یافت، و در دوران جمهوری اسلامی ایران نیز با اما و اگرهایی و فراز و نشیب هایی همچنان در حال اجرا است. در این بازه تقریبا ۱۰۰ ساله، رویکرد های نسبتا متفاوت و گاه نسبتا متضاد، کار شناسانی نام آور، و دستاوردهای عینی بس پرشماری در سطح جامعه از توسعه سربرآورده اند. در این میان، یک گروه از پژوهشگران نیز  تلاش های خود را صرف مطالعه انواع و اقسام مولفه ها و مسائل ریز و درشت مرتبط با تاریخ و روند توسعه  در ایران کرده اند؛ پژوهشگرانی عمدتا یا دانشگاهی و یا برخی مدیران اجرایی طرح های توسعه محور این بازه زمانی. یکی از این پژوهشگران تاریخ توسعه در ایران مهندس احمد آل یاسین است که زاده  ۱۳۱۴ تهران می باشد و اکنون در آستانه ۹۰ سالگی است، و حدود ۶۰ سال از عمر پربار خود را صرف توسعه خوزستان( و ایران) کرده است؛ هم قدمی و هم قلمی. به همین دلیل، من وی را تهرانی /خوزستانی می نامم، بویژه که فرزندان مهندس آل یاسین نیز متولد خوزستان می باشند. آل یاسین، بعد از دریافت کارشناسی مهندسی عمران در رشته عمران از دانشگاه تهران در سال ۱۳۳۹ وارد ساختار اجرایی سد دز می شود که در حال ساخت بود. یک سره، وقف کار می شود و با سختکوشی و انضباط کاری مراحل پیشرفت شغلی را طی می کند. مدیر شبکه آبیاری دز می شود، با سختکوشی های بیشتر و مدیریت برنامه ریزی مدیریت کشت و صنعت نیشکر کارون و توسعه نیشکر اراضی دیمچه را برعهده می گیرد. با دستیابی به موفقیت های بسیار در توسعه روستایی به مدیریت سازمان آب و برق خوزستان منصوب می شود. ده ها طرح توسعه ای مرتبط با کشاورزی، آب و برق، بهداشت ،و آموزش و غیره را به سرانجام می رساند. همچنان یا در بیابان ها و روستاهای خوزستان است و یا در ستاد سازمان آب و برق خوزستان در حال برنامه ریزی، نظارت بر اجرای طرح ها، و نیز ارزیابی نکات مثبت و منفی طرح ها.

نتیجه بیش از ۳۰ سال تلاش های میدانی  پرثمر توسعه محور آل یاسین در خوزستان از قبل تا بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، ۳ بار دریافت جایزه از شاه و هویدا و نیز  ۴بار از  مقامات ارشد حاکمیتی جمهوری اسلامی ایران بوده  است.

بعد از بازنشستگی نیز آل یاسین، به همان روند خدمت به توسعه خوزستان در سطح مدیریت اجرایی ارشد ادامه می دهد. وقتی در اواسط دهه ۸۰ کارهای اجرایی را کنار می گذارد، این بار وارد حوزه پژوهشی عام توسعه شناسی می شود. یکی از مهم ترین آثار تاریخ توسعه خوزستان با عنوان «تاریخ شفاهی توسعه خوزستان» را منتشر می‌کند. بعد، کتاب های «تاریخچه برنامه ریزی توسعه در ایران»، «کاربرد مهندسی رودخانه در رودخانه های دز و کارون»، «بحران آب»، «ایران و شاخص های جهانی توسعه»، «تقابل منابع سیاره زمین با الگوهای توسعه و مصرف»،«سبب شناسی توسعه نیافتگی ایران»، «زیر آسمان زمین»، و غیره را منتشر می کند. نکته بسیار مهم قابل توجه این است که گرچه  مدیران ارشد توسعه گر و توسعه شناسان ایران کم شمار نیستند و چهره های برجسته ای همچون دکتر خداداد فرمانفرمائیان، دکتر ابوالحسن ابتهاج، مهندس صفی اصفیا، دکتر شاپور راسخ، دکتر عبدالمجید مجیدی، مهندس عبدالرضا انصاری، دکتر سریع القلم، دکتر مرتضی افقه، مهندس عباس قائم الصباحی و دیگران در این حوزه تلاش هایی شایسته ستایش کرده اند، اما به نظر می رسد هیچ کدام همچون مهندس احمد آل یاسین جامع عمل و نظر نبوده اند. هیچ یک از این بزرگواران، یا به اندازه مهندس آل یاسین این همه به صورت میدانی ۴۰ سال را در دشوارترین  محیط های جغرافیایی مانند خوزستان در دشت و بیابان به دنبال توسعه آفرینی نبوده اند، و یا اینکه به اندازه ایشان آثار قلمی تحلیلی در زمینه توسعه شناسی از خود به یادگار نگذاشته است. قاعدتا، به همین دلیل بوده است که وقتی مهندس احمد آل یاسین در سال ۱۳۹۲ کتاب«تاریخچه برنامه ریزی توسعه در ایران /آسیب شناسی توسعه نیافتگی» را منتشر کرد، مجموعه ای از بزرگترین های شخصیت های نمادین تاریخ برنامه ریزی توسعه در ایران بر این کتاب وی مقدمه نوشتند و کارش را به شایستگی ستودند؛ از جمله ،دکتر خداداد فرمانفرمائیان، دکتر عبدالمجید مجیدی، مهندس عباس قائم الصباحی، مهندس عبدالرضاانصاری، و نیز جامعه مهندسان مشاور ایران.

برای این بزرگمرد تاریخ توسعه همه جانبه خوزستان و ایران آرزوی تندرستی و سرافرازی هر چه بیشتر دارم. همچنین، برای آشنایی علاقه مندان به شناخت دستاوردهای فکری مهندس آل یاسین، فقط به عنوان نمونه نسخه pdf کتاب بسیار ارزشمند ایشان با عنوان «تاریخچه برنامه ریزی توسعه: آسیب شناسی توسعه نیافتگی» را به پیوست تقدیم همگان می کنم.