خورنا – خور غزاله ، یکی از خورهای بندرماهشهر می باشد که سابقه درخشانی داشته و بنا به گفته  ابن بطوطه جهانگرد اندلسی : از بندر ماچول تا هندوان در زیر سایه درختان راه می‌رفتیم و در روز روشن از انبوهی درختان ، کم‌تر نور آفتاب را می‌دیدیم . شهری بزرگ است بر لب دریا نهاده بر جانب شرقی و بازاری بزرگ دارد و جامعی نیکو اما اب ایشان از اب باران چاه و کاریز نبود که اب شیرین دهد. ایشان را حوض‌ها ابگیرها باشد که هرگز تنگی اب نبودو درانجا سه کاروانسرای بزرگ ساخته‌اند هر یک از ان چون حصاری است محکم و عالی ، در مسجد ادینه انجا بر منبر نام یعقوب لیث دیدم نوشته و این شهر باجگاهی است و کشتی بندان .
در این ناحیه [ از عصر ساسانی و اشکانی گمرکخانه وجود داشته ، و احتمالاً مالیات گمرکی ۱۰% ] عُشر =گمرک ، بهای کالا بوده که بعدها اعراب آن را به «عشور» ترجمه کرده اند. گمرکخانه های این بنادر به امیران و ثروتمندان اجاره داده می شد و گویا این رسم در عصر اسلامی ، تقلیدی از عهد ساسانی بوده است . و مردم آنجا بیشتر تجارت دریایی می کرده اند .

همچنین نوشته‌اند که گروهی از دبیران ساسانی پس از فتح تیسفون به‌دست عرب‌ها، به ریشهر (ماهشهر) پناه بردند . از آثار تاریخی آن بقایای عمارات مخروبه ای به نام « تل کافران »، آب انبارها و چاههای سنگ چین شده فراوان، و خرابه های آبادی ریشهر در حوالی شمال شرقی بندرماهشهر است . گفتنی است که ماهشهر تنها شهر ایران است که دارای خور(شاخه‌هایی از دریا که به خشکی منشعب می‌شود) می باشد که به آن خور موسی گفته می‌شود و از نظر استراتژیک و اقتصادی بسیار مهم است. کانال خور موسی یکی از بهترین کانالهای طبیعی جهان است که نیاز به لایه روبی ندارد .خور موسی در جنوب ماهشهر قرار دارد و دارای انشعابات زیادی بوده و یکی از این انشعابات از وسط شهر ماهشهر می‌گذرد که ساماندهی آن که بعنوان یکی از طرحهای بزرگ استانی و حتی ملی محسوب است و درحال انجام میباشد. البته در گذشته شاخه‌های دیگری هم در شهر وجود داشته ولی از بین رفته‌اند. یکی از شاخه‌هایی که از بین رفته شاخه‌ای بوده که از خور اصلی شهر (که هنوز موجود است) شروع و به تقاطع خیابان‌های باهنر و چمران کنونی ختم می‌شد.(مردم بومی به ان سده saddeh می‌گفتند. از دیگر مراکز گردشگری شهرستان می توان به خورهای منتهی به خلیج فارس از جمله خور غزاله و خور سماعیلی اشاره نمود. در حال حاضر خور سمایلی مکانی جهت صیادان بوده که از این مکان جهت رفت و آمد به دریا  استفاده می کنند. غزاله دارای زمین های کشاورزی است .

ویژگی های اکولوژیکی منطقه

مهمترین زیستگاهی که در منطقه حائز اهمیت است خوریات می باشد. خورهای موجود در منطقه شامل خور موسی، خور ماهشهر، خور دورق، خور احمدی، خور غزاله، خور غزالان و… است.

آبزیان خورها جانوران ذره بینی شامل پلانکتونها (فیتوپلانکتونها و زئوپلانکتونها)، بنتوزها و میوفونها می باشد. مهمترین این موجودات فرامینیفرها (روزنه داران) می باشند که در بسترهای گلی – رسی سواحل به وفور دیده می شوند.. گروه بعدی نماتودها می باشند که تاثیر بسیار مهمتری در تغذیه لارو سخت پوستان، مرجانها … و حتی ماهیان دارند.

ماهیها از دیگر موجوداتی هستند که در خورها یافت می شوند و قسمت اعظم ماهیان را ماهیهایی تشکیل می دهند که در آبهای شور زندگی می کنند. از گونه هایی که در این مناطق وجود دارند می توان به شورت، گواف، راشگو، کفشک، شوریده، حلوا، قبا، شانک، بیاح، مارماهی، بوشلمبو و انواع دیگر ماهیان آبشور اشاره نمود.

در خوریات منطقه انواع پرندگان این مکان را به عنوان زیستگاه خود انتخاب نموده اند و شامل انواع پرندگان بومی و مهاجر می باشند. در قسمت های سواحل خورهای منتهی به خلیج فارس پرندگان از قبیل صدف خورها، سلیمها، آوستها، سلیم خرچنگ خور، کاکایی ها و پرستوهای دریایی و … زیست می کنند.

زمین شناسی

منطقه ماهشهر بطور کلی از تشکیلات و رسوبات ریزدانه کرانه ای و دوران جدید می باشد که شامل خاکهای سیلتی، رسی، ماسه های ریزدانه همراه با مقداری مواد گچی و نمکی می باشد. در کرانه های دریا به علت بالا بودن سطح آب از تشکیلات و رسوبات کرانه ای ریزدانه شامل مواد ذکر شده همراه با مقداری گچ و نمک و بعضاً به صورت رسوبات باتلاقی نمایان می گردد.

تاریخ معاصر : بندر ماهشهر با احداث راه آهن سراسری و تأسیس و توسعه بندر شاهپور( امام خمینی ره) در اوایل حکومت پهلوی جان دوباره گرفت. پس از آن، به این بندر برای صدور نفت خام توجه شد و بتدریج با کشیده شدن لوله‌های نفت ـ که نفت را از آغاجاری به پالایشگاه آبادان و از آنجا به بندر ماهشهر می‌رساند ـ و با ایجاد مخازن نفت، روبه آبادانی گذاشت.

صدور نفت خام از این بندر در ۱۳۲۴ ش آغاز شد. در ۱۳۳۷ ش، شرکتهای عامل نفت ایران بندر دیگری برای صدور نفت خام در جزیره خارک ماهشهر ایجاد کردند و سپس با اجرای طرحی به نام ” چم “، بندر ماهشهر به دلیل موقعیت جغرافیایی ممتاز در کنار خور موسی و دسترسی بهتر نفتکشها برای حمل و صدور فرآورده‌های نفتی پالایشگاه آبادان انتخاب و به بندری مجهز و امروزی تبدیل گردید. اجرای طرح چم و ایجاد تأسیسات عظیم، موجب بازدهی بیشتر صدور فراورده‌های پالایشگاه آبادان و کوتاهتر شدن زمان ورود و خروج کشتیها و دسترسی بهتر به نفتکشها و سرعت بارگیری در مقایسه با آبادان شده‌است.

امروزه به جای آنکه نفت خام منطقه آغاجاری به بندر ماهشهر انتقال داده شود، فراورده‌های نفتی آبادان از طریق خط لوله به این مرکز حمل می‌شود.بطوریکه پس از ملی شدن صنعت نفت، نخستین کشتی نفتکش ملی و تحت مالکیت ایران جهت بارگیری نفت در کنار بندرماهشهر پهلوگرفت. در ۱۳۳۸ خورشیدی، حدود ۳۰۰، ۱ کشتی نفتکش تقریباً ۰۰۰، ۷۰۰، ۲۶تن نفت خام بارگیری کردند که قسمت اعظم آن از منطقه آغاجاری با خطوط لوله به بندرماهشهر ارسال و از آنجا به خارج از کشور صادر می‌شد.برای انتقال ۳۸ نوع فرآورده نفتی با چهار خط لوله عمده تا بندرماهشهر، تغییرات عمده‌ای در شبکه جریان نفت و مخازن صورت گرفت.

یک مرکز جدید نظارت بر خط لوله مجهز به وسایل مراقبت خودکار، شبکه دقیق مخابرات ، و ۳۸ مخزن جدید برای ذخیره کردن فراورده‌های نفتی ساخته شد؛ تسهیلات برای لوله کشی و تلمبه و بارگیری، مخلوط کننده فراورده‌های نفتی، شبکه نظارت و مراقبت مجهز ایجاد شد. امروزه به جای آنکه نفت خام منطقه آغاجاری به بندر ماهشهر انتقال داده شود ، فراورده‌های نفتی آبادان از طریق خط لوله به این مرکز حمل می‌شود.

در گذشته بیشتر مردم به ماهیگیری مشغول بودندخانواده‌هایی که در کنار شاخه‌های خور که از دریا به خشکی منشعب شده بود ساکن بودند و به علت موقعیت استثنایی خور که لنج می‌توانست در آن رفت و آمد کند به کار تجارت مشغول بودند که در واقع علت سکونت آنها در این مکان‌ها می‌توان گفت که همین بوده‌است.

جنگ جهانی اول در ماهشهر :پس از وقوع جنگ جهانی اول (۱۹۱۴ میلادی) با وجود اعلام بی طرفی دولت ایران ، متفقین (انگلیس و روسیه) شمال و جنوب ایران را اشغال و کشتی های جنگی انگلیسی در اروند کنار کارون و خور ماهشهر لنگر انداخت و ارتش آن کشور شهرهای آبادان ، خرمشهر ، اهواز و ماهشهر را در سال ۱۲۹۳ شمسی به اشغال خود در آوردند. در ماهشهر نیز ارتش انگلیس از راه بندر صادراتی و سیف (مجیدیه) اقدام به پیاده کردن نیروهای خود (که بیشتر هندی بوده) کرده و به سوی شهر یورش آوردند .

مردم ماهشهر که از شروع جنگ و اردوگاه و پیاده شدن نیروی انگلیسی در مجیدیه با خبرشده بودند ، با توجه به اینکه هیچ ساماندهی نداشتند ، ولی وقوع آن را پذیرفته بودند.پیاده نظامهای انگلیسی به محض پیاده شدن به سمت ماهشهر راه افتادند و تا خور کور کنونی پیشروی کردند و خوشبختانه بدون درگیری به اردوگاه خود بازگشتند.شاید همین خور کرو باعث شد تا آنها نتوانند بیشتر پیشروی کنند ، زیرا اول عرض و عمق آن بیشتر از حال حاضر بوده و دوم پلی بر روی آن نبوده است. لازم به ذکر که در آن زمان خور کور آخرین نقطه ی شهر بوده است.

رضا خان در سراسر سال ۱۹۲۵ میلادی  – ۱۳۰۴ شمسی ؛ پیوسته و با جدیت تلاش میکرد تا هدف خویش را برای زمام داری ایران جامه ی عمل بپوشاند.

اهمیت خوزستان در این دوره از سه عامل نشات میگرفت : عامل نخست وجود نفت در استان خوزستان بود. عامل دوم : وجود آب کافی و زمینهای کشا.رزی مناسب و عامل سوم : منطقه ای برای ترانزیت کالا و بازرگانی بین المللی در آمده بود.در همین راستا توسعه ی صنعت نفت در زمان رضا شاه ادامه یافت و تاسیسات و اسکله ی شرکت ملی نفت ایران و انگلیس در خور غزاله ماهشهر احداث و تکمیل شد .راه آهن خورغزاله که تا ایستگاه امیدیه ادامه داشت و آثار آن در خیابان شریفی و انبارهای شرکت نفت بین ماهشهر-ناحیه وجود دارد .

جنگ دوم جهانی در ماهشهر : عملیات جنگی خود را علیه ایران شروع و ۲۵ اوت ۱۹۴۱ برابر سوم شهریور سال ۱۳۲۰ شمسی کشور ایران از شمال و جنوب مورد حمله قرار گرفت . انگلیسی ها بهترین راه نفوذ و مطمئن ترین و کوتاهترین راه رساندن مهمات و آذوقه به جبهه ی روسیه را از راه ماهشهر و راه آهن سراسری ایران که از خلیج فارس تا دریای خرز امتداد داشت ، تشخیص داده و با یورش کشتی های  جنگی انگلیسی به خور موسی و خور ماهشهر و اشغال آنجا و استفاده از خط آهن موجود که به شبکه سراسری وصل بوده ، این مهم انجام شد.

در آن زمان نیروهای انگلیسی به سمت ماهشهر نیز یورش آورده و تا فاز سه کنونی پیش روی کردند ، ولی چون به دلیل بی طرفی درگیری پیش نیامد و کسی مقاومتی نکرد ، بنا براین آنها به سمت اردوگاههای خود بازگشتند . گفته میشود که در خور ماهشهر بین کشتی های انگلیسی و کشتی انگلیسی جنگی در گرفت که این جنگ به شکست و غرق شدن کشتی آلمانی منجر شد.

در دهه های گذشته مسئولین توجه خاصی به موقعیت بندری بندرماهشهر نداشته اند . در حالی که در ۱۰۰ سال پیش کارشناسان انگلیسی به کمک افراد بومی از خوریات حداکثر استفاده را کرده اند و قبل از ساخت بندرامام خمینی (ره) و بندر مجیدیه در خور غزاله بندرماهشهر اسکله ، جرثقیل های بزرگ و خط آهن از خور غزاله تا بندرماهشهر و امیدیه را احداث کردند و این تاسیسات کالاهای مورد نیاز صنعت نفت ایران را تخلیه و حمل می نمود .

در تصویر بالا آثار بجا مانده در اسکله خور غزاله سند محکمی از شناخت اقلیم و موقعیت منحصر بفرد خوریات بندر ماهشهر توسط نیاکان ما می باشد که حدود ۱۰۰ سال پیش ساخته شده است .

دلیل استفاده از خور غزاله وجود مانعی طبیعی بنام دریچه کشوئیsluice  gate   می باشد و عدم نیاز ساخت موج شکن موج‌شکن ( Breakwater ) می باشد که در ساخت اسکله بسیار هزینه بر است .

موج شکن ها سازه هایی هستند که جهت ایجاد آرامش در بندرگاه، برای تامین ورود مطمئن کشتی ها به آبراهه ها و بنادر، کاهش انرژی ناشی از امواج و حفاظت از سواحل در مقابل امواج احداث می شوند.
۱۳/۹/۱۳۴۶ : گشایش بندر صادراتی ماهشهر
۱۳۴۸ : افتتاح پتروشیمی خارک ماهشهر
۲۷/۷/ ۱۳۵۰: امضای قرارداد احداث یکی از بزرگ ترین مجتمع های پتروشیمی جهان در بندرماهشهر
به علت محدودیت ظرفیت بارگیری در اروند رود و احداث خطوط لوله به بندر ماهشهر محصولات پالایشگاه آبادان از اواسط دهه ۱۳۴۰ از بندر ماهشهر صادر شد.درحال حاضر بخش عمده محصولات این پالایشگاه از طریق خطوط لوله به داخل کشور حمل می شود.

ارائه طرح مرکز تفریحی  – گردشگری غزال شهر : بر اساس مطالعه صورت گرفته و بررسی عکس های هوائی پیشنهاد ساخت مرکز  HI PARK  GHAZALEH LAKE KHOOR در بندر ماهشهر صورت گیرد تا علاوه بر جذب تعداد زیادی گردشگر در این مسیر مثلثی گردشی از ورود ریز گردها به شهر  جلوگیری نماید و آب فاضلاب تصفیه شده شهر بندر ماهشهر جهت طرح درختکاری اقلیمی(کنار)– نخل کاری در سایت مثلثی شکل اجرا گردد .

تحقیق و تنظیم: مهندس ابراهیمی