عضو کمیته علمی کنفرانس ملی رودخانه کارون با اشاره به نقش مخرب انسان در تغییر هویت رودخانه کارون، گفت: نگاهی اجمالی به وضعیت امروز این رودخانه نشان می دهد که دخالت های بی رویه انسان ها سبب شده است که این شریان حیاتی منطقه از شرایط طبیعی خود خارج و دچار آسیب های جدی شود.

علی‌حسین جلیلیان عنوان‌کرد: از مهم ترین موارد مؤثر در این زمینه باید به برداشت و انتقال بیش از حد آب به حوزه های ایران مرکزی، تشدید تبخیر آب و رسوب‌گذاری در دریاچه ها با احداث سدهای متعدد، تغییر سبک زندگی مردم و روند فزاینده استفاده از آب، توسعه کشاورزی و صنعت بدون توجه به توان رودخانه و ملاحظات زیست محیطی، احداث پل های متعدد با پایه های درون رودخانه و محدود کردن کانال رود در مسیرهای طولانی، ورود پساب های صنعتی و شهری، ضعف سیستم های آبیاری و شبکه‌های انتقال آب اشاره کرد.

وی افزود: اگرچه رودخانه ها فقط دو‌هزارم درصد از کل آب های موجود در سطح زمین را در خود جای داده، اما تأثیر آن‌ها در آغاز و تداوم حیات بر روی کره خاکی فوق‌العاده است. تمدن های نخستین در کنار رودخانه ها شکل گرفته و به تدریج شکوفا شدند؛ به عبارت دیگر رودخانه ها و نواحی پیرامون آن‌ها گهواره تمدن های بشری هستند.

جلیلیان بیان‌کرد: علاوه بر این، پیش‌بینی ها حاکی از آن است که بسیاری از جنگ ها و تنش های آینده به منازعات مربوط به بهره‌مندی از منابع آب به خصوص رودخانه ها مربوط می شوند. رودخانه کارون بزرگ ترین و تنها آب‌راهه قابل کشتیرانی داخل ایران است که پس از عبور از بلندی‌های زاگرس وارد دشت خوزستان و پس از پیوستن به اروندرود روانه خلیج فارس می شود.

عضو هیات علمی دانشگاه پیام‌نور خوزستان بیان‌کرد: کارون در مسیر ۹۵۰ کیلومتری خود آب آشامیدنی حدود ۴ میلیون نفر و آب کشاورزی میلیون ها هکتار زمین را تأمین می کند و با تولید بخش قابل توجهی از برق کشور نقشی بی نظیر در پیشرفت و آبادانی منطقه دارد. بدون تردید، حیات و هویت استان خوزستان به وجود کارون وابسته است.

وی تصریح‌کرد: کاوش های تاریخی نشان می‌دهد که انسان ها از هزاران سال پیش بر رودخانه ها تأثیر فزاینده ای داشته اند که در عصر حاضر با وجود پیشرفت های صنعتی به اوج خود رسیده است. مشاهده آثار باستانی متعدد از جمله سدها، پل ها و آبشارهای شوشتر تا سدها و پل های ساخته شده در سال های اخیر در مسیر کارون شاهد این مدعا است.

جلیلیان اظهارکرد: نکته مهم در این زمینه آن است که هر رودخانه دارای شخصیت و هویتی منحصر به فرد است که تابع جریان آب (دبی) و رسوبات (بار رسوبی) موجود در آن است. منظور از هویت یک رودخانه شامل همه ویژگی های فیزیکی، شیمیایی و زیستی آن است که با گذشت هزاران و شاید میلیون ها سال شکل گرفته و تکامل می یابد.

عضو کمیته علمی کنفرانس ملی رودخانه کارون خاطرنشان‌کرد: مؤلفه های هویت‌ساز رودخانه ها نیز به نوبه خود از شرایط زمین‌شناسی، وسعت حوضه، آب و هوا، وضعیت پستی و بلندی ها، ضخامت خاک، پوشش گیاهی و فعالیت های انسان تبعیت می کنند. در شرایط طبیعی متغیرها و فرآیندهای مؤثر بر یک سیستم رودخانه ای به گونه‌ای عمل کرده که ضمن ایجاد تعادل بین بخش های مختلف، روند تکامل رودخانه نیز سیر طبیعی خود را طی می‌کند.

وی ادامه‌داد: مشکل اساسی از آن‌جا آغاز شد که انسان ها با نابودی جنگل ها، توسعه بی‌رویه کشاورزی، معدن‌کاری و بسیاری دیگر از فعالیت های عمرانی غیرکارشناسی، روال طبیعی رودخانه کارون را دستخوش تغییرات کردند. در چنین شرایطی فرسایش خاک تشدید شد، بار رسوبی و ترکیب شیمیایی رودخانه ها تغییر کرد و رژیم جریان دگرگون شد که نتیجه آن تغییر هندسه، رفتار و ماهیت رودخانه ها است.

جلیلیان گفت: البته نباید نقش خشکسالی طولانی مدت چند سال اخیر را هم نادیده گرفت. آمارهای موجود گواهی می دهند که در پنجاه سال اخیر عرض رودخانه کارون در شهر اهواز از حدود ۹۵۰ به کمتر از ۷۰۰ متر، دبی از ۱۱۰۰ متر مکعب در ثانیه به حدود ۴۰۰ و مجموع بار محلول رودخانه از ۷۰۰ میلی‌گرم در لیتر به ۱۶۰۰ رسیده است. این ارقام به خوبی گویای شرایط نامطلوب و تغییر ماهیت رودخانه کارون در اثر فعالیت های ما انسان ها است. تجربه های متعدد به ما آموخته که اثرات ناشی از دخالت های بی‌جای ما در تغییر هویت رودخانه ها بر افروختن آتشی است که در نهایت دامنگیر خودمان خواهد شد.

ایسنا