توقف که از نیم ساعت بیشتر شد، زمزمه ها بالا گرفت. مسافران اول سراغ مهماندار رفتند و وقتی جواب قانع کننده ای نشنیدند، راهی سالن شماره یک برای پیدا کردن «رئیس» شدند. جواب اما این بار نگران کننده تر از همیشه بود: «یک قطار باری از ریل خارج شده وخط در حال تعمیر است. بازگشایی مسیر و معطلی هم معلوم نیست چند ساعت طول بکشد.»

تاخیرهای چند ساعته یکی از اتفاقات تکراری برای مسافران قطارهای مسیر جنوب یا به عبارتی تهران- خرمشهر شده است. در سال جاری اما تاخیرهای ۱۰ ساعته و بیشتر هم روبه افزایش است.

«مائده» یکی از شهروندان اهوازی و دانشجوی یکی از دانشگاه های تهران، از تاخیرهای همیشگی در قطارهای اهواز شکایت دارد: تاخیر قطارها در یک سال اخیر خیلی بیشتر از گذشته شده است. تاخیر در مسیر گاهی از سه ساعت هم بیشتر است که باعث برهم خوردن برنامه مسافران می شود.

او می گوید: در چند ماه گذشته این تاخیرها از حد گذشته و مسئولان باید در مقابل اینهمه تاخیر در قطارهای خوزستان که در میان خطوط ریلی کشور یک استثناء به شمار می رود، پاسخگو باشند.
«مالک» یکی از شهروندان خرمشهر نیز معتقد است: مسئولان راه آهن و شرکت رجا هیچ ارزشی برای وقت و زمان مسافران قائل نیستند و تاخیر قطارها مرتب بیشتر می شود.

او می افزاید: این تاخیرها آنقدر رایج شده که حتی در قبال آن جریمه و یا خسارتی به مسافران پرداخت نمی شود. جالب است که در هر بار مراجعه به ما می گویند که زمان تاخیر تا ۳ ساعت برای قطار اهواز و تا ۵ ساعت برای قطار خرمشهر قابل قبول است.

مالک می گوید: علاوه تاخیر در زمان رسیدن به مقصد، باید سرویس دهی ضعیف و نظافت نشدن سالن ها و کهنگی و گرمای برخی از این قطارها را هم باید اضافه کنیم.

حادثه چهارم

در یکی از حوادث اخیر، یک واگن از یک قطار باری در محور ریلی جنوب از خط خارج شد. لوکوموتیوران که متوجه ماجرا نشده بود، حدود ۵ کیلومتر را به همین منوال طی می کند تا اینکه در یک قوس خطرناک در نزدیکی ایستگاه درود در استان لرستان ۷ واگن از خط خارج و منجر به خرابی خط می شود. این سانحه باعث شد خط به مدت ۱۲ ساعت مسدود شود و مسافران چندین ساعت در مسیر بمانند. این حادثه که امسال برای چندمین بار تکرار شده مدیرعامل راه آهن را به برگزاری جلسه اضطراری ستاد ارتقای ایمنی واداشت.

مدیرکل راه آهن جنوب در باره این حادثه می گوید: با مسدود شدن خط، سه قطار در مسیر جنوب و سه قطار هم که از سمت جنوب به تهران می رفتند، با زمان های مختلف به محل سانحه رسیدند. مسافران یکی از قطارها که زودتر به محل رسیده بود به وسیله اتوبوس جابه جا شدند. اما با توجه به پیش بینی هایی که برای تعمیر خط شده بود و تحلیلی که از سانحه داشتیم، همچنین مکان توقف که منطقه صعب العبور و خطرناکی بود، در نهایت تصمیم بر این شد که مسافران تا زمان تعمیر خط و بازگشایی مسیر در داخل قطار بمانند. به دلیل این حادثه قطارها از ۴ تا ۸ ساعت تاخیر داشتند.

«عبدالکریم درویش زاده» اضافه می کند: امسال ۴ حادثه در مسیر قطارهای جنوب منجر به مسدود شدن خط شده است. در یکی از حوادث ۱۲ ساعت، دیگری ۲۴ ساعت و در دو حادثه نیز ۲ تا ۳ ساعت مسیر بسته شد.

وی اظهار می کند: در اداره راه آهن جنوب که از ایستگاه خرمشهر تا هفت تپه را شامل می شود تاخیر و توقف قطارها تقریبا صفر است اما به دلیل کوهستانی بودن بخشی از مسیر و شرایط خاص جغرافیایی هر چند مدت یک بار حادثه ای اتفاق می افتد که منجر به مسدود شدن خط و مشکلاتی برای مسافران می شود.

درویش زاده با اشاره به جلسه فوق العاده مدیرعامل راه آهن کشور با موضوع ستاد ارتقای ایمنی می گوید: تاکید بر کنترل مستمر خط و ناوگان، تشدید نظارت و کنترل برای به حداقل رساندن سوانح و بهسازی و بازسازی مناطق مشکل دار از جمله تصمیماتی بود که در این جلسه گرفته شد.

دردسرهای پیرترین خط

شبکه ریلی خوزستان با بیش از ۷۰ سال قدمت، ۶۱۸ کیلومتر خط اصلی دارد که سه سال پیش ۱۲۰ کیلومتر از آن (از اندیمشک تا هفت تپه) از راه آهن جنوب تفکیک و به اداره کل زاگرس پیوسته است. راه آهن جنوب با داشتن رتبه سوم حمل بار و مسافر (بعد از مشهد و تهران) روزانه ۷ هزار مسافر به سمت مشهد و تهران و بالعکس جابه جا می‌کند، وضعیت این قطار‌ها اما سال‌هاست تغییری نکرده و مسافران با مشکلات متعددی دست به گریبان هستند.

مدیرکل راه آهن جنوب می گوید: فاصله اندیمشک تا درود به عنوان گلوگاه محور جنوب تلقی می شود که این منطقه با شرایط جغرافیایی و قوس های زیاد از هندسه خاص خط برخوردار است و بیشترین مشکلات نیز در این منطقه اتفاق می افتد. طرح بهسازی خط (ایجاد خط بتنی) برای افزایش ایمنی و کاهش هزینه های تعمیرات این قسمت در دست اقدام است که مراحل اولیه را طی می کند. در صورت آغاز عملیات حداقل ۲ سال زمان برای اجرا نیاز است. تا زمان اجرای این طرح، بازسازی نقاط بحرانی نیز در دستور کار است.

وی می افزاید: علت تاخیر که اغلب در مسیر اتفاق می افتد، تلاقی قطارها به علت یک خطه بودن مسیر، خرابی و تعمیرات پیش بینی نشده خط یا لوکوموتیو و یا سوانح است. سوانح نیز علل مختلفی دارند: خراب شدن ناوگان و خط و یا نیروی انسانی می تواند در این مساله دخیل باشد. البته حوادث بیشتر در قطارهای باری به دلیل وزن آنها اتفاق افتاده و در قطارهای مسافری به ندرت بوده است.

درویش زاده، تنها راه حل مشکل تاخیر در سیر قطارها، را بازسازی خط و ساخت محور جدید می داند.

وی در پاسخ به اینکه چرا به محور جنوب به عنوان قدیمی ترین محور ریلی کشور بی توجهی می شود، توضیح می دهد: از زمان ایجاد راه آهن، این خط یک بار بازسازی اساسی و در چندین نوبت هم بهسازی شده است، ولی سختی و جغرافیای منطقه همچنین ترافیک آن باعث شده بازسازی اصلی (بتنی کردن خط) با تاخیر مواجه شود.

این مقام مسئول تاکید می کند: ساخت خط جدید برای این منطقه بسیار ضروری است، زیرا این محور در شرایط کنونی پاسخگوی تقاضای حمل بار و مسافر از جنوب به تهران نیست. البته بعد از پیگیری، سه سال پیش طرح ساخت خط جدید درود- خرم آباد- اندیمشک کلنگ زنی شد اما متاسفانه تا کنون پیشرفت چندانی نداشته است.

حداکثر ۶۰

وی درباره دلیل اضافه نشدن سرعت قطارها در محور جنوب نیز می گوید: طراحی خط ها و قوس ها در زمان ساخت، برای حداکثر سرعت ۶۰ کیلومتر بوده و اکنون نیز سرعت قطارها بین ۵۰ تا ۵۵ کیلومتر است.

درویش زاده همچنین ضعف سرویس دهی و قدمت قطارهای محور جنوب به نسبت سایر نقاط کشور را رد می کند و می گوید: اکنون قطارهای مناسب و شیکی در مسیر جنوب حرکت می کنند. در این مسیر از تمام انواع قطارهایی که در کشور سیر می کنند استفاده می شود. عادی درجه ۲ به صورت کوپه ای و اتوبوسی، ۶ تخته ساخت واگن پارس اراک و ۴ تخته پلور سبز و نگین. این قطارها به طور مرتب شستشو و نظافت می شوند. اما قطعا دود ناشی از عبور این قطارها از ۱۳۳ تونل به طول ۵۸ کیلومتر (حدفاصل درود- اندیمشک) بی تاثیر نیست و روی ظاهر واگن ها تاثیر منفی می گذارد.

نه ارزان؛ نه ایمن

«راحت، ارزان و ایمن» شعار جهانی حمل و نقل ریلی است. چیزی که خوزستانی ها از آن بی بهره مانده اند. این مسئله بیشتر قابل توجه می‌شود وقتی که ببینیم به ازای هر یک ساعت تأخیر روزانه هر قطار (با حداقل ۴۰۰ مسافر)، معادل ۵۰ روز کاری هدر می‌رود.

کارشناسان معتقدند شبکه ریلی خوزستان در ۳۳ سال گذشته حدود ۳۵ درصد ظرفیت خود را از دست داده است بنابراین مقایسه آن نه تنها با تکنولوژی روز دنیا، بلکه با سایر استان ها نیز بیهوده است. با این حال برای تغییر این وضعیت باید چند دهه دیگر صبر کرد؟

گزارش: همشهری / نادره وائلی زاده