به گزارش خبرنگار مهر، با مفقود شدن یا جا به جایی یک مجسمه در یکی از شهرهای بزرگ که گاهی به “مصلحت” و برای ایجاد حساسیت یا بسیج افکار عمومی در حمایت از آن اثر اتفاق می افتد، همه رسانه های عمومی واکنش نشان می دهند. خبر به سرعت بعد ملی و گاه بین المللی می یابد اما هیچکس نمی داند که اولین مجسمه ای که گرفتار این سرنوشت شد مجسمه دعبل خزاعی شاعر بزرگ جهان اسلام است. مردی که خود را وقف ستایش خاندان پیامبر اکرم(ص) کرد. دعبل بر اساس مستندات تاریخی، شهرتش را از سرودن شعر و مدح امام رضا (ع) کسب کرده است. دعبل خزاعی، برای اهالی شوش نامی آشناست و هر ساله میزبان جشنواره بین المللی شعر این شاعر نامی است.

بگذریم از این که در مورد زادگاه این شاعر انقلابی اختلاف هست اما یاد دعبل خزاعی با نام شوش گره خورده است. در ابتدای دهه هفتاد و همزمان با کنگره بزرگداشت این شاعر، تندیسی ساخته شد. به خیال طراحان، این تمثال می توانست مهر تائیدی باشد بر رابطه دعبل و شوش. مهر پیوندی که چند ماهی بیشتر دوام نیاورد، مجسمه به طور شبانه، آرام و بی سر و صدا جا به جا شد بی آنکه آب از آب تکان بخورد. تمثالی که بیش از۲۰ سال پیش در یکی از میادین اصلی شهر شوش و به منظور پاسداشت این پیر فرزانه نصب شد.

مجسمه در گوشه ای از حیاط مجتمع فرهنگی دعبل خزاعی گذاشته شد، بی آنکه ابعاد آن با محیط تناسبی داشته باشد. گویی مجسمه را به زور در گوشه ای از حیاط چپانده باشند. در به دری و جابه جایی ادامه داشت و سرانجام مجسمه شاعر اهل بیت از انبار شهرداری شهر شوش سر در آورد.

تندیس بازگردد

رئیس شورای اسلامی شهر شوش در این باره به خبرنگار مهر می گوید: مجسمه دعبل خزاعی که مدتهاست از میدان این شهر برداشته شده، باید در جایی مناسب‌ نصب شود.

عبدالجلیل بیلاوی در گفتگو با خبرنگار مهر در شوش اظهار کرد: مرقد  دانیال نبی(ع) و دعبل خزاعی از شاخص‌های دینی و مذهبی این شهر هستند.

بیلاوی افزود: در حال رایزنی با شهرداری هستیم تا مکان مناسبی برای نصب این مجسمه انتخاب شود.

رئیس شورای اسلامی شهر شوش یادآور شد: در گذشته این مجسمه در میدان «هفت تیر» نصب شده بود که جای خوبی برای آن نبود به همین دلیل برداشته شد و باید جایی مناسب تر و در معرض دید برای آن در نظر گرفته شود.

وی همچنین عنوان کرد: به هرحال برای ساخت این مجسمه هزینه شده است و نباید در گوشه‌ای مورد غفلت واقع شود. این هزینه از بیت المال است.

بیلاوی بیان کرد: همانند بسیاری از شهرهای استان که در بخش‌های مهم شهر از جمله ورودی شهر، شخصیت‌های شهرشان را معرفی می‌کنند، ما نیز باید شخصیت‌های شوش را به مسافران این شهر معرفی کنیم.

به گفته وی، در این زمینه هماهنگی‌های لازم با شهردار در حال انجام است.

شهر خالی از نگاه فرهنگی

کارشناسان حوزه هنر و معماری شهری نیز نظراتی دارند. عبدالحسین لطیفی دراین باره توضیح می دهد: بعد از آغاز دوران پست مدرن، زمینه یا متن مورد توجه بسیاری معماران از گذشته تا امروز قرار گرفت. معماری و شهر سازی با توجه به زمینه یک امر سطحی نیست و همچنین امری صرفاً بدیع نیست.

لطیفی می افزاید: معماری با توجه به زمینه رابطه بصری توانمند و شیوایی با محیط اطراف خود دارد، به طوری که یکایک ساختمانهای یک شهر همیشه به مثابه بخشی از یک کل دیده و درک می شوند و هر ساختمان می تواند در تعاملی مستقیم با تاریخ، باورها و نیازهای ویژه مکان و زمان باشد.

این کارشناس طراحی اظهار کرد: معماری بدین شیوه باید زبان نمایان شهر و جامعه باشد. هر شهر ارگانیسم زندگی است که با فرهنگ و گذشتۀ منحصر به فرد خود که می توان آن را «تاریخ زمینه ای» یا «تاریخ متنی» نامید.

به گفته لطیفی، در آینده در آن ساختمانهای جدید به مانند ریسمانهایی عمل خواهند کرد تا سُنن زندگی شهری نوینی را به صورت محصولی کاملاً جدید ببافند.  این هیبت جدید شهر خود از گذشتۀ متنی و یافته های نوین عقلی و تکنولوژیک منبعث می شود.

وی با بیان اینکه context (زمینه یا متن) خود شامل چندین عامل چون اقلیم، فرهنگ، تاریخ، باورها و … می شود افزود: معمار یا طراح بر اساس این دیدگاه باید سعی کند تا حد ممکن این عوامل را مورد توجه قرار دهد تا ساختمانی متناسب با متن موجود خلق کند.

لطیفی با اشاره به معماری شهر شوش دانیال توضیح داد: امروزه در شهر شوش با توجه به سابقه تاریخی- مذهبی و اقلیم خاص آن متاسفانه مشاهده می کنیم معماران (و یا اصلاً به نظر نمی آید معماری در این موضوع دست داشته باشد) با بی توجهی به تمامی این عوامل دست به طراحی و تغییرات مخربی نسبت به هویت و بافت شهری شوش می زنند.

وی گفت: به راحتی می توان ساختمانهایی را با فرمهای نامتعارف و گنگ با موادی فاقد زیبایی و بی کیفیت که متاسفانه برخی از این ساختمانها، ساختمانهای اداری این شهر هستند و در جایی مثلاً در کنار مسجد جامع شوش ساختمانی  بنا می شود که حریم گنبد این مسجد را آشکارا مورد تجاوز قرار می دهد.

این کارشناس طراحی با اشاره به مجسمه دعبل خزاعی ادامه داد: در جایی دیگر چیزی عجیب و غیر قابل انتظار را از متولیان مربوط وقت این شهر شاهد بودیم. در آنجا مسئولان با عجله مجسمه شاعر پرآوازه مذهب شیعه (دعبل خزاعی) را در یکی از میادین مهم شهر نصب می کنند و سپس آن را برمی دارند.

لطیفی همچنین گفت: بالاخره در این بین مشخص نمی شود هدف از نصب این مجسمه چه بود و چرا و برداشته شد؟ البته گویا مسئولان شهر با شکل مجسمه مشکل داشتند و آن را مناسب ندیدند ولی باز هم معلوم نیست چرا صورت مسئله حذف می شود؟

 وی تاکید کرد: از همه مهمتر گویی در طرح جدید شهری، ما باید بافت آجری و لعابکاری شوش را که از چند هزار سال قبل از میلاد آغاز شده، به فراموشی بسپاریم.

 تندیس بهتر از تمثال

رئیس اداره اوقاف شوش اما می گوید این نهاد با شکل و شمایل مجسمه موافق نیست.

علیرضا ابولمشهدی می گوید: مجسمه را شهرداری ساخت و در چاردستگاه گذاشته بود. شهرداری آن را گذاشت و برداشت.

 ابولمشهدی افزود: به نظر من شکل مجسمه زیبا نبود به گونه ای که مجسمه قوز داشت که به نظر می رسد این وضع برای شاعر اهل بیت شایسته نیست.

ابوالمشهدی توضیح داد: در توجیه این شکل و شمایل می گویند چون دعبل ۹۵ ساله بوده و این مجسمه دوران کهولتش را نشان می دهد.

وی گفت: من مخالفتی ندارم اما فقط این مجسمه به لحاظ شکل زیبا نیست. اگر به صورت تندیس نیم تنه باشد قشنگ تر می شود.

به گفته وی، این تندیس هم اگر در هر گوشه ای از شهر باشد مخالفتی نداریم و پذیرا هم هستیم.

رئیس میراث فرهنگی شوش نیز در این باره گفت: باید از المان های فرهنگی شهر استفاده کرد.

رضا چنانی افزود: از نصب المان های هویتی شهری در نقاط مختلف استقبال می کنم. شکل و شمایل با هویت بهتر از شکل و شمایل بی هویت است. اما باید دید شهروندان چه می گویند، آنها نگاهشان به شهر بسیار نزدیک تر از دیگران است.

سعید چنانی از ساکنان شوش درباره تندیس دعبل خزاعی می گوید: چرا باید در شهری که کنگره بین المللی دعبل برگزار می شود تندیسی از این شاعر نباشد؟ جالب است که بدانید در اهواز تندیس زیبایی از دعبل در محدوده منطقه چهار شهرداری نصب شده است.

چنانی افزود: شهر شوش با حب اهل بیت(ع) عجین شده است. مردم شهر دوستدار اهل بیت و دوستاران آنها هستند. پس بهتر است تندیس این شاعر بزرگ در این شهر نصب شود.

هزینه برای هنر

سید محمود تفاخ، تندیس ساز شوشی درباره شکل جایگزین مجسمه دعبل گفت: در دوره شهردار وقت، قرار بود مجسمه دعبل را عوض کنند و نظرم را درباره شکل جایگزین خواستند. من گفتم که این شکل جدید، در هیچ سبک هنری قرار ندارد و حتی ارتباطی با شهدای هفت تیر نیز در آن نمی بینم.

وی گفت: شورای آن دوره هم موافق نظرم بودند اما نمی دانم چه اتفاقاتی صورت گرفت و مجسمه را عوض کردند.

تندیس ساز شوشی توضیح داد: باید دقت کنیم که هنرمندان با طرح های خود روی تفکر مردم تاثیر می گذارند و به افکار عمومی جهت می دهند. اما در شوش کسی برای کار هنری – شهری هزینه نمی کند.

تفاخ اظهار کرد: به همراه هنرمندان دیگر بارها درباره شکل جدیدی که در این میدان است. نقدهای خود را اعلام کردیم اما کسی توجه  نمی کند. حتی من پیشنهاد کردم که شکل عدد هفت را در آن بگذاریم که باز با بی توجهی مواجه شدیم.

وی درباره مجسمه دعبل گفت: نظرم این است که مجسمه دعبل بهتر است در جای پیشین خود قرار گیرد و فراموش نکینم که در شوش سالانه کنگره بین المللی شعر دعبل خزاعی را داریم و در رسانه های جهانی نیز انعکاس دارد.

به گفته وی، این در حالی است که در همین شهر مجسمه این شاعر بزرگ را در گوشه ای دور از چشم مردم نگه داشتند.

تفاخ با بیان اینکه مکان قبلی به دلیل مرکزیت و نزدیکی به مرقد شاعر جای مناسبی است گفت: به نظرم جای پیشین بسیار مناسب تندیس است.

وی درباره اثر جایگزین دعبل توضیح داد: اثر جدید حتی مفهوم کانسپچوال را ندارد. هنر مفهومی که مردم را به فکر وا دارد و در نهایت آنها را به نتیجه ای برساند.

در انتظار نصب

مذهب، باور مردم و تاریخ سه رکن اساسی در تعریف هویت شهری است. نگاه به هرکدام بدون توجه به دیگری مثلثی معیوب را تشکیل می دهد که در نهایت این عیب هویت و فرهنگ شهر را شکننده و به شلختگی می کشاند. تندیس دعبل خزاعی، از مولفه های معنوی شوش است که سال ها در گوشه ای نگه داشته شده است. حال با توجه به نظرات کارشناسان باید منتظر ماند و دید برای پاسداشت این عالم بزرگ، تندیس دعبل در کدام نقطه از شهر نصب می شود؟

———————————

گزارش: قاسم منصور آل کثیر