خورنا: با گذشت بیش از چهار ماه از بهره برداری «سپر یونی»، سازمان حفاظت محیط زیست هنوز حاضر نیست درباره این تکنولوژی جدید مقابله با ریزگردها شفاف سازی کند و نحوه فعالیت و تاثیر آن بر محیط زیست در هاله ای از ابهام است.

  «دستگاه تعدیل کننده کیفیت هوا و اقلیم»، «رسوب دهنده الکتروستاتیک» یا اصطلاحا «سپر یونی» طرحی است که دولت دهم ۲۱ خرداد ماه با حضور رئیس جمهور وقت و چند روز پیش از انتخابات ریاست جمهوری در خوزستان افتتاح کرد و مدعی شد این طرح ۵۰ تا ۸۰ درصد گرد و غبار ورودی به کشور را کاهش می دهد.

این تکنولوژی که در آغاز راه با مخالفت سازمان هواشناسی کشور روبرو شد، با پنج دستگاه در «مرکز تحقیقات و مدیریت هوا و تغییرات اقلیمی خوزستان» در ۲۵ کیلومتری غرب اهواز (اطراف حمیدیه) به کار گرفته شد. این سیستم نوعی تکنولوژی روسی است که به دلیل تحریمها اسم شرکت سازنده و تصاویر آن اجازه انتشار ندارد. دستگاه ها به گونه ای مکان یابی و نصب شده اند که در زاویه ۳۰ درجه از باد شمال غرب به جنوب شرق (باد غالب در منطقه) عمل می کنند و حدود ۱۲۰ کیلومتر مربع را تحت پوشش قرار می دهند.

«سپر یونی» با استفاده از الکتریسیته، یون هایی تولید و در ارتفاعات (حدود ۱۰ کیلومتر) ساطع می کند. به این ترتیب یک لایه و فضای باردار در بخش بالای جو، ایجاد و فضا دوقطبی (مثبت و منفی) می شود. در نتیجه ذراتی (گرد و غبار) که در این فضای دو قطبی قرار گرفته اند باردار شده و با اتصال به یکدیگر سنگین و در یک مسیر کوتاه نشست می کنند. این فرآیند همچنین باعث افزایش رطوبت در فضای باردار و در نهایت سنگینی ذرات و نشست آنها می شود.

چهار ماه کافی نیست

حالا با گذشت بیش از چهار ماه از راه اندازی این سیستم، سازمان حفاظت محیط زیست هنوز هم راجع به اثرات این طرح و نتایج آن در زمینه کنترل ریزگردها رفع ابهام نکرده و حاضر به اطلاع رسانی شفاف نیست.

چنانکه سید امیر فاتح وحدتی، رئیس مرکز ملی تغییر هوا و اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست (که از ابتدا مسئول خریداری دستگاه ها و بازدیدها و بررسی های خارج از کشور بوده) از دادن اطلاعات طفره می رود و می گوید: این روش هنوز در مرحله تحقیقات است و با توجه به اینکه باید دو دوره متفاوت فصلی (بهار و زمستان آینده) را طی کند، هنوز نمی توان درباره نتایج استفاده از این سیستم و ادامه کار آن اظهار نظر کرد.

وی در پاسخ به اینکه در این مدت عملکرد دستگاه ها چگونه بوده اظهار می کند: عملکرد آن نسبی بوده و نمی توان با قاطعیت درباره آن صحبت کرد. به دلیل اینکه پارامترهای مداخله کننده زیادی باید مورد بررسی قرار گیرند.

وحدتی همچنین درباره انتقاداتی که مسئولان سازمان هواشناسی کشور نسبت به عملکرد سپر یونی و بیهوده بودن آن مطرح کرده اند، تصریح می کند: منتقدان زود قضاوت کردند و باید کمی صبر می کردند تا با نتایج علمی اظهار نظر کنند.

وی با بیان اینکه تحقیقات هنوز ادامه دارد، اظهار امیدواری کرد که نتایج آن به ثمر بنشیند. به گفته وی، در صورتی که اعتبارات لازم تامین شود استفاده از این تکنولوژی ادامه می یابد.

بدون شناسنامه

سازمان حفاظت محیط زیست مدعی است که «سپر یونی» از انواع تکنولوژی پیشرفته ای است که در حال حاضر در اختیار تعداد معدودی از کشورهای دنیا قرار دارد. این سیستم با باروری ابرها، ایجاد بارندگی، تولید ابر، کاهش دما، افزایش رطوبت، از بین بردن مه و اخیرا برای کاهش میزان غبار استفاده می شود که در خوزستان برای مقابله با ریزگردها پیش بینی شده است.

بررسی این روش از یک سال پیش آغاز و بازدیدهایی نیز از کارکرد آن در کشور روسیه (باروری ابرها) و امارات (کاهش گرد و غبار) انجام شد. ابتدا قرار بر این بود که دستگاه ها برای تعدیل هوای تهران به کار گرفته شود اما بعد مقرر شد به صورت آزمایشی در اهواز راه اندازی شود و در صورت مثبت بودن نتایج برای جلوگیری از ورود گرد و غبار به کشور، در مرزها مورد استفاده قرار گیرد. جالب توجه اینکه تمام این مراحل با ورود مستقیم مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست کشور و بدون نظرخواهی از مدیران و کارشناسان خوزستانی اجرا شده است.

غلامرضا گودرزی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی اهواز که از منتقدان این طرح است، می گوید: مدتی پیش سازمان محیط زیست تعدادی از اساتید خوزستانی را برای مشاوره طرح دعوت کرد. آنها بازبینی کاتالوگ و اطلاع کامل از مشخصات دستگاه ها همچنین تائید سازمانهای ذی صلاح برای انتشار جریان الکتریکی در فضای باز را به عنوان پیش شرط مطرح کردند اما سازمان محیط زیست از ادامه کار سر باز زد.

وی می افزاید: این تکنولوژی هم اکنون در ابعاد کوچک تر در صنایع (کارخانه های فولاد و سیمان) برای کاهش غبار استفاده می شود، با این تفاوت که در کارخانجات فضا بسته و قابل کنترل است. انتشار فرکانس ها در فضای باز باید حتما بررسی شود زیرا تاثیر آنها روی انسان ها و حیوانات هنوز ناشناخته است.

گودرزی تصریح می کند: تکنولوژی که شناسنامه نداشته باشد و متخصصان داخلی هم آن را تائید نکرده باشند، تکنولوژی تحمیلی تلقی می شود.

پارازیت و سپر یونی

مجید عباسپور رئیس انجمن متخصصان محیط زیست نیز معتقد است: این تکنولوژی روش مناسبی برای مقابله با ریزگردها نیست.

وی می گوید: «سپر یونی» با مغناطیسی کردن ذرات، موجب سنگین و ته نشین شدن آنها می شود. طبیعتا باتوجه به اینکه حجم ذرات به مرور زیاد می شود، این راه حل مناسب نیست. ضمن اینکه بررسی صورت گرفته نشان می دهد میدان مغناطیسی ایجاد شده برای باردار کردن این ذرات بسیار قوی است.  بنابراین آثار سوئی که ایجاد می کند در مقایسه با قدرت کنترل ذرات (که آنهم فکر نمی کنیم بتواند حجم قابل توجهی را ته نشین کند) زیان بارتر است.

عباسپور تاکید می کند: متخصصان متفق القول هستند که راه حل اساسی کنترل ریزگردها از سرمنشاء و منبع تولید ریزگردهاست.

این متخصص محیط زیست با بیان اینکه مطالعات علمی مدونی راجع به این تکنولوژی صورت نگرفته است، می افزاید: البته در مورد آثار مخرب میادین مغناطیسی مطالعات و تحقیقات متعددی صورت گرفته است و استانداردهایی در زمینه میدانهای الکتریکی فشار قوی، وجود دارد. تجارب ثابت شده ای در رابطه با میدان های الکتریکی وجود دارد. به طور مثال مضرات سیستم های تلفن همراه یا سیستمهای کنترل شبکه های ماهواره ای (پارازیت) به اثبات رسیده است. قرار گرفتن در حوزه میادین فشار قوی موجب بروز انواع سرطان، نازایی و بسیاری مسائل بهداشتی می شود. به طوری که در حوزه این میدانها تا ۱۵۰ متر هم اجازه ساخت و ساز داده نمی شود.

وی «سپر یونی» را از این نوع می داند و تاکید می کند: در این تکنولوژی ذرات باید آنقدر باردار شوند که ته نشینی صورت گیرد. بنابراین میدان مغناطیسی مشابه شبکه های فشار قوی به وجود می آید. در دنیا نیز هیچگاه این روش را به صورت عملیاتی مطرح نکرده اند.

عباسپور درباره فعالیت چهار دستگاه در اهواز تصریح می کند: خطر این میادین فشار قوی مردم را تهدید می کند. این مساله به مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست منعکس شده است. اگر چه مدیران پیشین محیط زیست اعتقاد داشتند که این تکنولوژی بی ضرر است اما به نظر می رسد مدیران فعلی نظرات دیگری داشته باشند.

یون هایی که سپر نشد

۱۲ سال از هجوم ریزگردها می گذرد، اهواز برای دومین بار به عنوان آلوده ترین شهر جهان معرفی می شود، راهکارهای مقابله با گرد و غبار اما در حد آیین نامه و طرح در همایش ها باقی مانده. احیای تالاب های خوزستان منتظر مصلحت اندیشی مدیران، بیابان زدایی هم معطل اعتبارات است.

این در حالیست که در طرح مبهم «سپر یونی» برای هر دستگاه پنج میلیارد تومان هزینه می شود. باید منتظر بود و دید ابتکار سازمان حفاظت محیط زیست برای مقابله با ریزگردها و تعیین سرنوشت «سپر یونی» چیست؟

نادره وائلی زاده