بودجه ۱۴۰۴ و انتخابات امریکا
مرتضی افقه عضو هیات علمی دانشگاه چمران اهواز
پس از اینکه بودجه ۱۴۰۴ توسط دولت ارایه شد، روند پیگیری بودجه در مجلس آغاز شد. بودجه‌ای که بازخوردهای مثبت و منفی میان فعالان اقتصادی و تحلیلگران پیدا کرده است. نهایتا مجلس هم به کلیات بودجه رای مثبت داد تا روند بررسی مهمترین سند مالی کشور در کمیسیون‌ها آغاز شود. مهمترین شاخصه بودجه ۱۴۰۴ شفافیت است که باعث میشود ابهامات بودجه‌های قبلی جای خود را به شفافیت بدهند.
شفافیت بودجه بدون تردید امتیاز مثبتی برای بودجه است. امسال تلاش شد، ارقامی که تا پیش از این هرگز در بودجه بازتاب پیدا نمی‌کردند در این سند مالی، درج شوند. اما اصل و ماهیت بودجه و اینکه آیا بودجه توان این را دارد که مشکلات کشور را حل کرده و تاثیری مثبت برجای بگذارد، بحث متفاوتی است. بی‌شک شفافیت به بودجه نظم می‌دهد و زمینه بهبود شاخص‌ها را فراهم می‌سازد. ضمن اینکه امکان نظارت و بررسی ردیف‌های مختلف بودجه را به دستگاه‌های نظارتی می‌دهد.
اما نکته‌ای که در مورد بودجه می‌توان گفت آن است که در شرایط فعلی، برخی از منابع درآمدی بودجه بعید است محقق شود. از یک طرف بعید است درآمدهای نفتی که مرکز پژوهش‌های مجلس در خصوص آن ابهاماتی را مطرح کرده است، محقق شود و از سوی دیگر، درآمدهای مالیاتی که با رشد ۴۰درصدی همراه بوده است احتمال تحقق پایینی دارد. جدا از اینکه معتقدم این ۴۰درصد افزایش مالیات قابل تحقق نیست، مسائل دیگری هم وجود دارد که باید درباره آن بحث کرد.
با توجه به اینکه دولت سیزدهم مالیات‌ها را هر سال با درصدهای بالا افزایش داد و در سال ۱۴۰۳ مالیات‌ها با افزایش ۵۰درصدی مواجه شدند، این ۴۰درصد برای سال ۱۴۰۴ فشار مضاعفی را به فعالان تولیدی و البته مصرف‌کننده وارد می‌سازد. مگر اینکه نهادها و دستگاه‌هایی که تا به امروز قانونی و عرفی از پرداخت مالیات معاف بودند وارد دایره مالیات‌ستانی شوند. در غیر این صورت این افزایش مالیات موجب تشدید رکود در کشور میشود و آسیب‌های فراوانی را شکل می‌دهد.
دولت پزشکیان در شرایطی بودجه ۱۴۰۴ را ارایه کرده است که پس از ۷سال تشدید تحریم‌ها و ادامه آن، منابعی در خزانه باقی نمانده است. دولت ناچار است به برخی از این اقدامات بودجه‌ای دست بزند تا نفری برای خود ایجاد کند. اظهاراتی که درباره افزایش قیمت بنزین و افزایش نرخ ارز شنیده میشود، در راستای این حقیقت است که دولت مفری برای تامین منابع روتین ندارد و ناچار به اتخاذ برخی تصمیمات است. ممکن است این رویکردها بخشی از کسری بودجه را پوشش دهد اما فراموش نباید کرد که فشار بر مردم را تشدید می‌کند.
از سوی دیگر فضایی که مسائل خارجی بر بودجه وارد می‌سازد، عامل تعیین‌کننده‌ای است. بودجه هنوز وابستگی فراوانی به درآمدهای نفتی دارد، ادامه درآمدهای نفتی یا کاهش آن ارتباط مستقیمی به انتخابات امریکا و تنش‌های منطقه‌ای دارد. هفته آینده انتخابات امریکا مشخص می‌کند آیا ایران امکان تداوم مذاکرات و فروش نفت را با حضور هریس دارد یا اینکه با حضور ترامپ باید آماده تحمل فشارهای بیشتر شود.
فکر می‌کنم انتخاب هر کدام از این افراد (کاملا هریس و دونالد ترامپ) در سرنوشت بودجه ایران هم اثرگذار است و شمایل بودجه را تغییر می‌دهد. اگر ترامپ انتخاب شود، همین میزان فروش نفت و پیش‌بینی درآمدهای نفتی هم غیر محتمل است و باید به فکر بودجه‌ای انقباضی بود، اما اگر کاملا هریس انتخاب شود، امکان مذاکرات محتمل است. هر تغییری در انتخابات امریکا می‌تواند در پیش‌بینی درآمدهای بودجه و هزینه‌ها اثرگذار باشد. بنابراین باید منتظر انتخابات امریکا و تحولات منطقه‌ای بمانیم تا مشخص شود مجلس با چه رویکردی به سمت تصویب بودجه خواهد رفت. آیا بودجه‌ای انبساطی با پیش‌بینی فروش نفت بالا شکل می‌گیرد یا بودجه‌ای در شرایط اضطرار که به دلیل پیروزی ترامپ باید با آن مواجه شد؟