در تولید محصولات کشاورزی عوامل بسیاری نقش حیاتی دارند که در ایران غالبا به تامین آب آن توجه می شود و نقش کلیدی خاک اصولا نادیده گرفته می شود. همین امر موجب تخریب خاک طی ۷۰ سال گذشته شده است که وارد شدن تجهیزات و ماشین آلات به عرصه های کشاورزی کشور تاثیر بسزایی در این تخریب سازی خاک ایفا کرده است.

با این وجود از اصلی ترین چالش های مربوط به حوزه خاک کشور مربوط «فرسایش خاک» است که گفته می شود در دنیا رتبه اول را داریم.

جهانبخش میرزاوند، مدیرکل دفتر امور خاک کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی در گفتگو با بازار ضمن تایید این موضوع معتقد است تمام مراکز دانشگاهی، مراکز علمی، مراکز بین المللی و مراکز اجرایی و تحقیقاتی این مساله را تایید می کند.

وی همچنین می گوید عمده فرسایش ما فرسایش بادی و آبی است البته باید توجه داشت که فرسایش آبی در اراضی کشاورزی آبی ما چندان بالا نیست و حتی کمتر از میزان مجاز است.

متن این گفتگو به شرح زیر است:

در حال حاضر اصلی ترین بحرانی که در حوزه خاکی کشور با آن مواجه هستیم از نگاه شما کدام موارد است و چه عواملی موجب وقوع چنین بحران هایی شده است؟

در ابتدا باید بدانید که چالش های خاک در سراسر دنیا وجود دارد و ما نیز مستثنی از این امر نیستیم. با این وجود چالش های اصلی ما «فرسایش خاک، آلودگی خاک، تغییر کاربری اراضی کشاورزی، کمبود و فقر ماده آلی خاک و کاهش باردهی و حاصلخیزی خاک» است.

در حقیقت به علت عدم آگاهی از نتیجه اعمال ما در بستر خاک به اینجا رسیدیم و دوم اینکه ما در برنامه های اجرایی به رشد بیشتر از توسعه توجه کرده ایم. علاوه بر این به دلیل عدم رعایت الزامات زیست محیطی و اثرات فعالیت مان در بستر خاک باعث شده با چنین بحران هایی مواجه شویم. متاسفانه هیچگاه خاک را به عنوان یک موجود زنده و یک بستر پایدار جدی نگرفته ایم و در یک کلمه م عدم آگاهی ما نسبت به اهمیت و نقش خاک ما را به اینجا رسانده است.

بحث استفاده بیش از اندازه از سموم کشاورزی در تخریب خاک نیز عنوان می شود. تحلیل شما در این خصوص چیست؟

چند غلط مصطلح در کشور داریم از جمله اینکه می گویند ما بیش از اندازه کود مصرف می کنیم! در حالی که کشور ما به طور متوسط از مصرف متوسط جهانی کمتر مصرف می کند اما ما با یک «بد مصرفی کود» در کشور روبرو هستیم به این معنا که بدون توجه به نیاز گیاه و بدون توجه به نیاز خاک کود دهی می شود. بنابراین اگر مصرف کود مبتنی بر نیاز گیاهی که می خواهیم بکاریم و با توجه به خصوصیات خاکی که قرار است در بستر اش کشت و کار کنیم باشد ما دچار این مشکلات نخواهیم شد. در واقع کلید واژه «آزمون خاک» نیاز ضروری است؛ به این معنا که مصرف کود مبتنی بر آزمون خاک بشود که هم نیاز گیاه و خاک در آن دیده شود، هم تولید خوب داشته باشیم و هم خاک را حفظ کنیم. با این وجود آزمون خاک هنوز متاسفانه در کشور جا نیفتاده است.

ارزیابی شما از اینکه رتبه اول در فرسایش خاک را در جهان داریم چیست؟

عمده فرسایش ما فرسایش بادی و آبی است البته فرسایش آبی در اراضی کشاورزی آبی ما چندان بالا نیست. اما فرسایش بادی را ما در یک جاهایی مانند «خوزستان، یزد، کرمان و سیستان بلوچستان» به دلیل شرایط اقلیمی داریم. به عبارت ساده تر بافت ساختمان خاک در این مناطق سبک است و از آن طرف بادهای موسمی داریم و جغرافیای این مناطق باعث فرسایش بادی می شود.

اما نکته مهم این است که آنچه که ما را در دنیا رکورد دار کرده فرسایش خاک در دیمزارها است. علتش هم این است که از روزی که قانون ملی شدن جنگلها و مراتع در سال ۱۳۳۹ مصوب شده تا به امروز، اختلاف مردم با دولت در خصوص اراضی ملی و اراضی مستثنیات مربوط به مردم حل نشده است.

در حقیقت ۶۰ سال است این مشکل حل نشده و مردم برای اینکه سبقه تصرفات خود و سابقه مالکیت خودشان را اثبات کنند مجبور هستند کشت کنند بدون اینکه برداشتی داشته باشند! بنابراین علت بالا بودن فرسایش خاک در دیمزارها به مسائل حقوقی، مسائل اجتماعی، مسائل اقتصادی و دیگر مسائل برمی گردد. به طوری که وقتی از کشاورز می پرسیم شما ۱۰ سال است کشت می کنید اما حتی یک خوشه گندم از این زمین برداشت نمی کنید با چه هدفی است می گویند بحث ما بحث مالکیت است. بنابراین هیچگاه آسیب شناسی و کارشناسی نشده است چرا فرسایش در دیمزارها بالا است؟ این مردمی که خاک را مام میهن می دانند چرا باید آنرا دچار فرسایش کنند؟

میزان فرسایش خاک کشور دقیقا چقدر است؟

باز هم تاکید می کنم مساله مهم این است که بحث اختلاف مالکیت بین مردم و دولت باید یک جا حل شود. متاسفانه دولت تا حالا بهره بردار خوبی نبوده است در حالی که مردم حداقل ۱۰هزار سال است خاکها، جنگلها و مراتع را نگه داشته اند. تا در هشتاد سال گذشته که ما تکنولوژی را وارد کشور کردیم و خاک را دچار هزاران بلا از جمله فرسایش، فشردگی، فقر غذایی و تخریب کردیم. به طوری که امروز به جایی رسیده ایم که به طور خاص در اراضی دیمزار که اصولا اراضی شیبدار ما هستند فرسایش خاک بالای ۱۵ میلیون تن در سال در هکتار است. در حالی که میانگین جهانی حدود ۶ میلیون تن است یعنی بیش از ۲ برابر میانگین جهانی فرسایش داریم. البته همه خاک های کشور ما دچار فرسایش نیست اما در یک مناطق خاصی صورت می گیرد و متوسط فرسایش خاک کشور را بالا می برد.