حسن نسیمی: یادداشتی در نقد نامگذاری نمایش های آیینی عاشورایی به نام تعزیه

سال هاست که در ایام مختلف مذهبی بویژه در طول ایام دهه اول محرم شاهد اجرای برخی نمایش هایی با موضوعات حادثه کربلا هستیم که برگزارکنندگان و گردانندگان این نوع نمایش های خیابانی نام “تعزیه” را بر آن می نهند. هزار البته که پرداختن به موضوع عاشورا در هر قالب و ژانری امری پسندیده است اما واقعیت این است که فراگیر شدن این نوع هنر نمایشی باعث شده که سال های زیادی، هنر اصیل تعزیه کارکرد اصلی و واقعیت ساختاری خود را از دست بدهد.

به غیر از برخی تکایا در تعداد بسیار معدودی از شهرهای ایران متاسفانه سال ها است که هنرمندان تعزیه نتوانستند این هنر اصیل اسلامی _ ایرانی را به جایگاه خود بازگردانند. چرا که به دلیل موروثی بودن هنر تعزیه گردانی در ادوار مختلف در خانواده ها و انتقال آن از نسلی به نسل دیگر متاسفانه امروزه به دلیل عدم استقبال نسل جدید از هنر موروثی خانوادگی خود این هنر ایرانی اسلامی رو با افول نهاده است.

هنر تعزیه از عناصری تشکیل یافته که بدون هرکدام از آن ها نمیتوان نام تعزیه را بر آن گذاشت.

پیشینه تاریخی هنر تعزیه

برخی پژوهشگران، پیشینه تعزیه را به آیین‌هایی چون مصائب میترا، سوگ سیاوش، و یادگار زریران باز می‌گردانند و برخی پدید آمدن آن را متأثر از عناصر اساطیری میان رودان، آناطولی و مصر، و کسانی نیز مصائب مسیح و دیگر افسانه‌های تاریخی در فرهنگ‌های هند و اروپایی و سامی را در پیدایی آن کارساز دانسته‌اند. ولی به گمان بسیار، تعزیه جدا از شباهت‌هایش با عزاداری‌های آیینی گذشته شکل تکامل یافته‌تر و پیچیده‌ترِ سوگواری‌های ساده شیعیان سده‌های نخستین برای شهدای کربلا است.

اهمیت عنصر موسیقی در تعزیه

اهمیت موسیقی آوازی در تعزیه چشم‌گیر است به گونه‌ای که ایفاگران نقش‌ها می‌بایست از دستگاه‌های موسیقی آگاه باشند تا اگر نقش آنها تغییر یافت، بتوانند در آواز معین بخوانند. در موسیقی تعزیه برای نقش‌های افراد سخت‌دل آوازهای متناسب با نقش‌های آنها انتخاب می‌شوند مانند شمر که در نوا یا رجز و علی‌اکبر که در دشتی می‌خواندند. برای پیش‌گیری و آمادگی از جابجا شدن نقش ناگهانی، هر کس باید لحن‌ها و شعرها دیگر نقش‌ها را فرا بگیرد. گاهی کسی که نقشی را به شیوه‌ای بهتر ایفا می‌نموده و از این رو، نام شخصیت اصلی تعزیه، لقبی برای او در زندگی روزمره‌اش باقی می‌مانده‌است.

لذا ضروری است دستگاه های متولی هنر و فرهنگ تا دیر نشده نسبت به ترویج این هنر ایرانی اقدام کنند چرا که در آینده ای نه چندان دور نسل باقی مانده از تعزیه را از دست خواهیم داد.

در پایان به دوستان هنرمندی که به تشکیل گروه هایی هنری برای اجرای نمایش هایی با موضوع کربلا، و ایام ضربت خوردن مولای متقیان حضرت علی (ع) اقدام میکنند پیشنهاد می شود در فرایند اطلاع رسانی نمایش های عاشورایی از واژه تعزیه استفاده نکرده و به همان اصطلاح نمایش آیینی_عاشورایی بسنده نمایند.
 
 
حسن نسیمی: نویسنده، بازیگر و کارگردان