به گزارش خبرنگار خورنا از اهواز در این مراسم که به دلیل شرایط خاص کرونا تنها با حضور عوامل اجرایی و پخش زنده اینستاگرامی عصر چهارشنبه ۹ تیر ۱۴۰۰ در محل خانه سمن‌های استان خوزستان برگزار شده بود دکتر اشکان زارعی پژوهشگر تاریخ گفت: جشن تیرگان از دل استوره و تاریخ پیروز و سربلند می‌آید تا جان و جهان ایرانی را شاد و بر خردمندی آنان گواهی دهد زیرا مردمان این سرزمین در جشن‌های بی‌شمار خود افزون بر شادمانی و پایکوبی، باهم بودن ارج‌گزاری بزرگترها، پاسداری از زیست بوم و از همه برجسته‌تر خدا پرستی را می‌آموختند.

وی یادآور شد: در سالنمای ایرانیان دوازده ماه سال نام‌هایی چون فره‌وشی، آرتاوهیشتا، خردات، تیشتر، امرتات، شهریور، میتر، آپان، آتور، دزو، وهومن و سپندارمت را بر خود داشتند و سی‌روز ماه نیز دارای سی نام بودند که با اورمزد آغاز و با انیران به پایان می‌رسید.این پژوهشگر تاریخ افزود: البته این نام ماه‌های سال در میان نام روزها نیز قرار داشت و در روزهایی که نام روز با نام ماه برابر بود جشن‌ گرفته می‌شد و تیرگان یکی از همین جشن‌ها بوده که بر پایه گاهشماری باستانی در پی برابری نام روز و نام ماه در سیزدهم تیرماه برگزار می‌گردید.

زارعی با بیان اینکه تیر یا تیشتر، ستاره باران و ایزد ترسالی است و هرگاه در آسمان به درخشد مژده باران می‌دهد اظهار کرد: او سرور همه‌ی ستارگان بوده و هیچ پری و جادویی نمی‌تواند به آن آسیب برساند. به باور ایرانیان تیشتر به گونه‌ اسبی سپید با گوش‌ها و لگام زرین در سیزده تیر پس از سه ده شب نبرد که دیو خشک‌سالی یا آپوش را شکست می‌دهد، باران زایی آغاز می‌گردد.

وی تیرگان را جشنی برای باران و باران‌زایی دانست و گفت: از آنجا که ایران سرزمینی خشک و کم آب بوده و مردمش نیز بیشتر کشاورزی می‌کردند همواره دست به آسمان داشته و نگاهشان بر زمین بوده و لذا آنان در گذر روزگار به خوبی دریافتند که آب را چگونه هدر ندهند که براین اساس کندن کاریز، ساختن سد، آب ‌انبار و برپایی جشن‌هایی همچون خردادگان، آبانگان و تیرگان در بزرگداشت آب را باید بخشی از تلاش ایرانیان در پاسداری از این داده‌ی اهورایی دانست.

این پژوهشگر تاریخ افزود: البته آیین‌های باران‌ خواهی بسیاری نیز برگرفته از جشن تیرگان می‌باشند مانند هلهله کوسه، کلَل کوسه، چمچمه گلین، عروسی قنات و ‌‌عروسی باران که در حال حاضر نیز در سراسر کشور برگزار می‌شوند.

زارعی بیان کرد: ستاره تیر در ادبیات پارسی با نام‌هایی چون شباهنگ، ورآهنگ، ستاره خنگ و ستاره سحری شناخته شده و نشانه‌ آن نیز گل بنفشه است.

وی یادآور شد: یکی دیگر از چرایی‌های پیدایش تیرگان را باید در داستان آرش کمان‌گیر جستجو کرد آنجا که منوچهر پیشدادی پادشاه ایران از سپاهیان افراسیاب تورانی شکست می‌خورد و داوری میان دو کشور و گستردگی مرزهای آنان به پرتاب تیری سپرده می‌شود که در این موقع آرش کمان‌گیر که به او شیواتیر نیز می‌گویند به‌پا می‌خیزد و برای پرتاب تیر آماده می‌شود. او به‌درستی می‌داند پهناوری کشورش، کین‌خواهی خون همرزمانش و سربلندی هم‌میهنانش بسته به بازوان او دارد. آرش در تیر روز، به ستیغ کوه دماوند می‌رود و فریاد می‌زند:
«منم آرش، سپاهی مردی آزاده، به تنها تیر ترکش آزمون تلختان را، اینک آماده……»

این پژوهشگر تاریخ بیان کرد: به گفته‌ ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه و ابوسعید گردیزی در تاریخ گردیزی آرش برهنه می‌شود، به یاری اورمزد، همه‌ توانش را در چله‌ی کمان می‌نهد و رها می‌کند. آرش جان می‌دهد اما تیر او بر درخت گردویی در آن‌سوی آمودریا فرود می‌آید تا مرزهای ایران فراخ‌تر گردد، جنگ پایان پذیرد و مردم شادمان شوند. از این پس آرش نماد جانفشانی و جانبازی در راه میهن می‌شود.

زارعی افزود: البته اگرچه بن‌مایه‌ جشن تیرگان و سایر جشن‌های ایرانی استوره (اسطوره) است اما نباید آن‌ها را با پندار و گمان (تخیل و وهم) یکی دانست. زیرا از نظر کارل گوستاو یونگ «استوره تنها محصول تخیل نیستند، بلکه خاطرات ضمیر ناخودآگاه بشر هستند».

وی ادامه داد: همچنین اسپنسر نیز می‌گوید: استوره (اسطوره) یادی از رویدادها و قهرمان‌های تاریخی است که در گذشته میزیسته و از خود در خاطر آیندگان یادگاری خوش یا ناخوش بجا گذاشته‌اند.

این پژوهشگر تاریخ گفت: واژه‌ی تیر، بخشی از پیکره نمادین جشن تیرگان به‌شمار می‌آید چه آنجا که ایزد باران و باران خواهی است و چه آن ‌هنگام که ابزاری برای نمایاندن مرزهای ایران به‌کار می‌آید. نیاکانمان هزاران سال است در ۱۳ تیر همراه با شادی و پایکوبی از یک‌سو برای باران‌زایی به نیایش و ستایش خداوند پرداخته و از سوی دیگر یادمان آرش و همه‌ی کسانی‌ که از پس روزگار سخت هزاران ساله آرش‌وار برای ماندگاری این سرزمین اهورایی جان باختند را گرامی می‌دارند. از همین رو دراین جشن دختران و پسران جوان، بافته‌های هفت رنگ به نام «تیر وباد» که هم نشان از تیر آرش دارد و هم یادآور بادهای باران‌زاست به دست می‌بندند.

زارعی با بیان اینکه جشن تیرگان در ایران باستان در ده روز از سیزده تا بیست و دوم تیر برگزار می‌گردید اظهار کرد: مردم از بامدادان تن را شستشو داده، رخت نو پوشیده و با پختن خوراکی‌های سنتی به دید و بازدید می‌رفتند. هم‌چنین کله‌های قند را در کاغذ هفت رنگ «تیر و باد» پیچانده به نوعروسان و تازه دامادها پیشکش می‌‌کردند. برگزاری فال کوزه «چک دوله» و فال حافظ از دیگر برنامه‌های این روز بوده است.

وی مهمترین و شادمانه‌ترین بخش جشن تیرگان را آب‌پاشی دانست و تصریح کرد: به این بخش که آب‌پاشان، آب‌ریزان و سرشوران هم می‌گفتند در آن ایرانیان در کنار رودخانه‌ها و هر‌ جای مناسب دیگری به نماد باران سازی به یکدیگر آب پاشیده و این چکامه را می‌خواندند: «تیر برو، باد بیا، غم برو، شادی بیا، محنت برو، روزی بیا، خوشه مرواری بیا»

این پژوهشگر تاریخ افزود: البته جشن تیرگان در گذشته‌های نه چندان دور از دریای مازندران تا دریای پارس و از خاور تا باختر با نام‌های گوناگونی چون آب تیر ماهی، سیزه شو، سیزه تیر و تیرو جشن نیز برگزار می‌شد و همچنین به باور پژوهشگران جشن آب پاشان « وارداوار» در میان هم‌میهنان ارمنی و جشن نوسردایل در نزد ایرانیان آشوری نیز برگرفته از جشن تیرگان است.

زارعی ادامه داد: همچنین جشن گلاب‌پاشی تیرماه مسلمانان شبه‌ قاره‌ هند که از روز غزنویان به آن سرزمین رفته است‌ نیز گونه‌ دیگری از جشن تیرگان است و در گستره قفقاز و فرارود (ماوراالنهر) مانند تاجیکستان هم این آیین گرامی داشته می‌شود.

وی بزرگ‌داشت جشن تیرگان در میان تیره‌های ایرانی، ایرانی‌تباران و فارسی زبانان آن سوی مرزها را نشان از پویایی اندیشه‌ ایران‌شهری و جاودانگی ایران فرهنگی دانست و یادآوری کرد: پس از اسلام خیام دانشمند ایرانی به فرمان سلطان جلاالدین ملک‌شاه سلجوقی به ساماندهی گاه‌شماری یزدگردی پرداخته که پس از تدوین آن را تقویم جلالی یا سلطانی ‌نامیدند. در‌ این سالنمای تازه مناسبت‌های ملی اندکی جابجا گردید و جشن تیرگان در روز ۱۰ تیر قرار گرفت و از این‌رو همیهنان زرتشتی این جشن را هر ساله در چنین روزی بر پا می‌دارند.

این پژوهشگر تاریخ با بیان اینکه یکی از بنیادی‌ترین اندیشه‌های فلسفی ایرانی باور به نبرد همیشگی میان خوبی و بدی است اظهار کرد: ایرانیان همواره خواهان جهانی آباد و آرام به دور از بداندیشی بوده‌اند و این آرزو را در آیین‌ها، باورها، استوره‌ها، چکامه‌ها و نگرش‌های دینی خود دنبال کرده‌اند. چنان‌که سخن خردمندانه‌، گفتار، کردار و اندیشه ‌نیک بر همین پایه از دل این فرهنگ برخاسته است.

زارعی عنوان کرد: بی‌گمان جان‌مایه‌ جشن تیرگان را باید شادمانی رهایی و ماندگاری ایران زمین از گزند اهریمنان و بدخواهانی چون آپوش دیو خشکسالی و افراسیاب تورانی نماد تیره‌روزی و ویرانگری دانست و این آموزه یادآور درخواستی است که داریوش اول هخامنشی در سنگ‌نبشته‌ی تخت جمشید از خداوند نمود که ایران را از گزند دشمن، خشکسالی و دروغ در پناه خود دارد.

وی ببان کرد: در چند سال گذشته برخی می‌کوشند تا ایرانیت و اسلامیت را در ستیز با یکدیگر نشان دهند در حالی سرشت پیام جشن‌های ایرانی و باورهای اسلامی همگن و هم‌ساز هستند. چنان‌که در سوره‌های بقره، نحل، روم، فرقان و……نقش و جایگاه باران ستایش شده و در فقه اسلامی نیز کسانی مانند محمدباقر مجلسی، محمدبن اسماعیل بخاری و محمدبن عمر فخر رازی از نیایش برای بارش باران سخن گفته‌اند.‌

این پژوهشگر تاریخ در پایان گفت: جشن‌های ایرانی را زنده کنیم چراکه اگر با ریشه‌های آن‌ها آشنا شویم رمز پایداری ایران، رمز ماندگاری فرهنگ ایرانی و راز تلاش مردم ایران برای دستیابی به آرمان‌های انسانی و ارزش‌‌های اخلاقی بر ما آشکار می‌شود.

در ادامه این مراسم نیز شبنم قنواتی زاده مدیر عامل انجمن دیده بان جلگه سبز خوزستان به برخی تهدیدات زیست محیطی موجود در استان اشاره کرد و بیان داشت: خداوند اگرچه به خوبی در این سرزمین پستی و بلندی، آبهای سطحی و آبهای زیرزمینی را جاری کرده است ولی ما با بی خردی و با این توهم که مدیریت ما بر مدیریت و مهندسی پروردگار ارجحیت دارد در مسیر رودها سد می سازیم، مسیر رود ها را با عنوان انتقال آب منحرف و آبها را آلوده می کنیم.

وی تصریح کرد: به طور مثال در بیست و چهار نقطه از اهواز، فاضلاب خام وارد کارون می شود که ما فعالان محیط زیست این خروجی های فاضلاب را سرچشمه های رودخانه کارون در این شهرستان می دانیم زیرا حجم فعلی کارون بسیار اندک بوده و این فاضلابها تشکیل دهنده بخش زیادی از این رودخانه هستند.

مدیر عامل انجمن دیده بان جلگه سبز خوزستان با بیان اینکه هیچ انسان عاقلی آب آشامیدنی خود را با فاضلاب مخلوط نمی کند اظهار کرد: بعید می‌دانم که پیشینیان ما نیز با آبهای جاری خود چنین برخوردهایی کرده باشند که ما کردیم زیرا در آموزه های آنان بسیار به حفظ پاکی آبهای جاری توصیه شده است.

قنواتی زاده ضمن اشاره به ساخت و سازها در حریم و بستر رودهای استان گفت: پروژه بلند مرتبه سازی ساحل غربی کارون در منطقه اهواز که مورد طمع بسیاری از زیاد خواهان است باعث نادیده انگاشتن حقوق آب و محیط زیست شده و همچنین دست‌درازی‌ها به حریم رودهای استان و مخصوصاً کارون از دیگر ستم‌های ما به محیط زیست است.

وی یادآوری کرد: در ادیان الهی و مخصوصاً اسلام در آیات متعددی از قرآن کریم تاکید بسیار زیادی به موضوع آب شده است آنجا که عنوان می‌شود و جعلنا من الماء کل شی حی یعنی هر چیزی را با آب زندگی گردانیدیم و نیز خداوند در آیات قرآن پس از ذکر هر نعمتی، وظیفه و تکلیفی را نیز مقرر می نماید که آن شکرگزاری یا به تعبیر ما فعالان محیط زیست، حفظ این نعمت های خداوندی است.

مدیر عامل انجمن دیده بان جلگه سبز خوزستان ادامه داد: در قرآن بعد از آفرینش انسان ارزشمندترین نعمت و آفریده خدا آب معرفی شده که این نشان از نقش پر اهمیت آب در زندگی بخشی است.

قنواتی زاده گفت: تیر آرش ما فعالان محیط زیست در سراسر کشور نه به انتقال و انحراف آب های کشور است و ما فعالان محیط زیست این تیر مطالبه‌گری را با جدیت دنبال خواهیم کرد زیرا باعث پایداری مرز های وطن و مدیریت غلط آب ها سبب تهدید امنیت ملی می‌شود.

وی در پایان افزود: البته تیر دیگر مطالبه‌گری ما بحث حفاظت از حریم و بستر آبها و رودهای کشور است و لذا به تعبیر ما فعالین محیط زیستی، تیر آرشی که در جشن تیرگان سال ۱۴۰۰ خورشیدی برای حفظ مرزهای کشور پرتاب می‌شود نه به انتقال آب کارون خواهد بود.

بنابر این گزارش نقالی و شاهنامه خوانی آنوشا الوندی کودک ۹ ساله اهوازی و برگزیده دو‌ جشنواره سراسری و استانی نقالی در مشهد و آغاجری و بازگویی داستان آرش کمانگیر توسط شکوفه فیجانی گوینده، صداپیشه، دکلماتور و نیز آواز خوانی سنتی داراب نجفی و کامران زرسواندی و رونمایی از پایگاه خبری دورنمای میهن هم از دیگر بخش‌های متنوعی بود که در جشن تیرگان اهواز اجرا شدند.