دکتر عباس امام

( استادیارآموزش زبان انگلیسی – دانشگاه شهید چمران اهواز)

تردیدی نیست که نهاد “فرهنگستان زبان و ادب فارسی” با هدف عمده پاسداری از زبان فارسی، بهره گیری از گنجینه های زبانی آشکار و پنهان آن  و نیز گسترش و آموزش کاربرد درست و روز آمد آن بنیانگذاری شده است. این نکات آن چنان از اهمیت بسیار برخوردار بوده که همگی به نوعی در اساسنامه فرهنگستان زبان و ادب فارسی به روشنی هرچه تمام تر گنجانده شده اند؛ به عنوان مثال آنجا که گفته می شود هدف فرهنگستان زبان و ادب فارسی “پروردن زبانی رسا برای بیان اندیشه های علمی و ادبی و ….، (نیز) “ایجاد نشاط و بالندگی در زبان فارسی ، به تناسب مقتضیات زمان و زندگی و پیشرفت علوم و فنون بشری ” می باشد( /درباره https://apll.ir/) . انتشار ده ها مجموعه ارزشمند از نوواژه های برساخته این نهاد و حتی انتشار گونه ای شیوه نامه نوشتاری ویژه فرهنگستان گوشه هایی از تلاش  سی ساله این سازمان برای عملی ساختن اهداف والای خود می باشد.

به این ترتیب ، پیدا است از اعضای گرامی فرهنگستان نیز انتظار می رود در فرآورده های نوشتاری( و حتی گفتاری) خویش کاربرد عملی تحقق این هدف اصلی را باز تاب دهند تا با بهره گیری از واژه ها، ترکیبات و ساختارهای نحوی فارسی ، بویژه برساخته های فرهنگستان و دیگر افراد و نهادهای دلبسته ی رویکرد توانمند سازی و روزآمد کردن این زبان ، به عنوان الگو و سرمشق مورد استفاده شهروندان فارسی زبان قرار گیرند. البته، به نظر می رسد این مهم تا کنون در مجموع به همین گونه انجام پذیرفته است ، اما شوربختانه مواردی نیز دیده می شود که با این انتظار منطقی همخوانی ندارد.

بالاترین مرجع علمی – زبانی انتشاراتی فرهنگستان زبان و ادب فارسی ایران نشریه ” نامه فرهنگستان زبان و ادب فارسی” است که اکنون ۲۵ سال است منتشر می شود ( از بهار سال ۱۳۷۴ تا کنون – ۱۳۹۹) ، و تا این زمان ۶۷ شماره از آن انتشار یافته است ( جدیدترین شماره مربوط به آذرماه ۱۳۹۹) . “نامه فرهنگستان” فصلنامه ای است که از صاحب امتیاز، سردبیر، اعضای هیات تحریریه ، و نیز دیگر نویسندگان آن به طور معمول از فرهیختگان متعهد به کاربرد زبان و ادبیات فارسی به شمار می آیند، و روشن است که در نشریه ای با این ویژگی ها انتظار می رود تا سردبیر آن بیش و پیش از همه حساسیت فارسی گرایی را درک نموده و در جای جای نوشته های خویش به نمایش بگذارد. این را نیز بی درنگ یادآورشوم که فارسی مورد اشاره اینجانب ضرورتا فارسی سره و ناب نیز نمی باشد ، هر چند بهره گیری از فارسی سره و ناب بهتر است تا بی توجهی و بی مهری به برخی واژه ها و ترکیبات فارسی رایج در کشور!

“نامه فرهنگستان” تا همین اواخر به مدت بیش از ۲۰ سال با سردبیری استاد نامدار زبان و ادب فارسی جناب آقای احمد سمیعی گیلانی منتشر می شد ، ولی به تازگی ایشان جای خود را به یک سردبیر دیگر ( دکتر علاء الدین طباطبایی) واگذار کرده است. واقعیت این است که اینجانب از زمان انتشار اولیه این فصلنامه  تا کنون از خوانندگان پیگیر این نشریه پربار بوده ام ، و اکنون باید بگویم در کارنامه قلمی نزدیک به ۲۰ تا ۲۵ ساله استاد احمد سمیعی گیلانی مواردی را در این نشریه دیده ام که براستی با انتظار از سردبیر نشریه ای با این عنوان و این رسالت زبانی همخوانی ندارد ، و نیازمند بازنگری جدی توسط سردبیر جدید نشریه و نیز اعضای محترم هیات تحریریه “نامه فرهنگستان” می باشد. این موارد که در زیر فهرستی از نمونه های آن ها ارایه خواهد شد ، از شماره های گوناگون آن نشریه ( با ذکر دوره انتشار  و نیز شماره مجله )  به دست آمده اند. ویژگی عمده این موارد ( در پیکره زبانی محدود مورد نظر ) عبارت است از “عربی زدگی” سردبیر که ما این حالت را با گرایش متعارف و غیرزیانبار “عربی گرایی” یکسان نمی دانیم . اقلام واژگانی و ترکیبات منسوخ ، نخ نما و گاه غیرقابل فهم جناب سردبیر برای بیشینه خوانندگان تحصیلکرده امروزی ایران مایه دلزدگی از این شیوه زبان ورزی  بیگانه با گونه زبانی آشنا و زودیاب فارسی  امروزین است . البته، همچنانکه پیش از این نیز اشاره شد از آنجا که  خوانندگان این نشریه از اقشار فرهیخته و مسلط بر زبان و ادب فارسی هستند ، در نتیجه هیچ کدام از این واژه ها و ترکیبات در خواندن و مطالعه خوانندگان معمولی این نشریه مشکلی ایجاد نمی کند ، اما این شیوه نگارش قطعا با جایگاه الگودهی این نشریه در  راستای فارسی نویسی  “رسا”  و “بالنده ”  امروزی  ، و نیز انتظار ما از بالاترین نهاد تبلیغاتی کاربرد فارسی امروزی در کشور سازگاری ندارد .

به هر روی ، اکنون  در زیر نمونه های برگرفته از “نامه فرهنگستان” را با نشانی “دوره” و “شماره” مجله نشان خواهیم داد ، و در هر مورد با ارایه پیشنهاد فارسی / فارسی تر خود از فارسی رایج در گفتمان امروزی ( در میان دو کمانک  ) ، نارسایی غیرقابل انتظار این گونه فارسی نویسی جناب استاد سمیعی گیلانی را به صاحب نظران و دوستداران “رسایی”  و “بالندگی” زبان و ادب فارسی نشان خواهیم داد.

نامه  فرهنگستان ( ۱/۱) :

منعقد ( برگزار)  شد

اصطلاحات شایع و مانوس ( رایج و شناخته شده)

شم و ذوق ( استعداد)

ارباب فن ( کارشناسان)

معاریف اهل علم ( سرآمدان حوزه دانش)

مطمح نظر (مورد توجه)

نشر کتب قدیمه (انتشار کتاب های قدیمی)

نتیجه محصل  ( نتیجه ارزشمند)

تحول و تطور ( تغییرات / دگرگونی)

به دلیل اختیار  (گزینش / در پیش گرفتن )روش افراطی

 

نامه  فرهنگستان ( ۳ /۴)

تتبع ( پژوهش)

ماترک  ( میراث) زبانی

جامع الاطراف (فراگیر)

همت و حمیت سلف من ( تلاش و پیگیری شخص قبلی)

 

نامه فرهنگستان ( ۶ / ۲)

به رسم مختار ( به شیوه برگزیده)

بالجمله ( در مجموع / به طور کلی)

غایات اعلی ( اهداف / آرمان  نهایی)

علی الرسم ( به شیوه رایج)

بالنتیجه ( درنتیجه)

ذی علاقه ( علاقه مند /درگیر/مرتبط)

تجدید مطلع ( رونمایی / ظاهر/ آشکار/ پیدا)

مع الوصف ( با این همه / با این وجود)

در شان و مرتبت حواس ( درباه جایگاه احساسات)

التذاذ سامعه ( گوشنوازی)

قوه عاقله ( توانایی اندیشه ورزی)

ذایقه و شامه ( چشایی و بویایی)

صوربصری ( گونه های دیداری)

تباین و تنافر الوان ( تفاوت و تاهمگونی رنگ ها)

اصوات و صوامت (   آواهای واکدار و بیواک)

تنزیه شهوات  ( پیراستن خواسته ها)

التذاذ حواس ( بهره گیری از احساسات)

عجالتا ( در رحال حاضر / هم اکنون/ هم اینک)

علی الاعم ( در مجموع / به طور کلی)

بالاخص ( بویژه)

بالاختصاص ( بویژه)

عاجلا ( فورا/ به سرعت )

تزلزل دعوی ( انصراف از ادعا)

مافی الضمیر ( خواسته قلبی)

از این حیث ( از این جهت / نظر)

تصویر شنیع (زشت/ ناپسند)

معد و مجهز ( آماده و توانا)

حازمانه ترین( با احتیاط تمام )

مضار ( زیان های)آزادی

تمنیات ( خواسته های )ما

 

نامه فرهنگستان  ( ۶ / ۳)

ساحت ادب ( زمینه / حوزه)(ادبیات)

شخصیت های ممتاز(برجسته)

بعضا (گاهی / گهگاه)

ادای (انجام) وظیفه

 

نامه فرهنگستان ( ۷/۴)

اقامه این دعوی ( طرح این ادعا/گزاره)

لامحاله (ناچار)

مع الوصف (با این همه / با این وجود)

در اختیار ( انتخاب / گزینش / بهره گیری از) این بخش بندی

فی المثل ( به عنوان مثال / مثلا)

تکثر ( گونه گونی ) سبک

 

نامه فرهنگستان ( ۸ / ۳)

شان  (جایگاه) پژوهش

در مطاوی ( لابلای / درون) کتاب

عاری از اصالت و عاریتی ( بدون / بی نوآوری و امانتی)

اقوال محققان (سخنان پزوهشگران)

اقامه شواهد ( ارایه مثال)

ذی نقش ( موثر/ اثرگذار)

قهرا (بناچار)

 

نامه  فرهنگستان ( ۸ / ۴)

متجاوز (بیش) از یک قرن

ممتنع (محال/ ناممکن)

 

نامه فرهنگستان ( ۹/ ۱)

قرابت (نزدیکی) بسیار

ادوات نفی ( ابزار های منفی ساز)

مزیت (برتری)

یای سلبی( یای منفی ساز / کننده)

ضمایر متصل (نشانگرهای پیوسته)

به غایت  (بسیار)کمتر

تقریبا ثلث (یک سوم)

متعاقبا (سپس)

فقدان  (نبود)ترجمه آثار

مدخل  ( سرواژه) لغات

 

در پایان ، ضمن عرض خسته نباشید به جناب استاد احمد سمیعی گیلانی  برای سال ها خدمت در جایگاه سردبیری فصلنامه گرانسنگ “نامه فرهنگستان” و نیز شادباش یک صدمین زادروز ایشان ، امیدواریم  آقای دکترعلاءالدین  طباطبایی سردبیر جدید نشریه ( که خود از کوششگران خستگی ناپذیر پاسداری از توانایی های پیدا و پنهان زبان فارسی می باشند) در دوره سردبیری خویش بیش از پیش  توانمندی های  زبان فارسی را پاس بدارند.