عطاالله آموزیان | دکتری تاریخ معاصر، پژوهشگر

در نوشتارهای گذشته به شرح وتحلیل حوادثی که در اواخر دوره سلطنت احمدشاه قاجار از کودتای ۱۲۹۹ ش تا ۱۳۰۴ که منجر به روی کارآمدن پهلوی اول شد، اشاره شده، در این جستار به ترکیب مجلس موسسان وتشکیل آن که از مصوبات مجلس ۵ بود در فراهم نمودن زمینه های سیاسی واجتماعی وتثبیت وتحکیم نهاد قدرت در ساختار جدید مورد بررسی قرار خواهد گرفت،
آگاهی دهنده ترین سند در مورد موقعیت رضاشاه، در میان بزرگان تاثیر گذار جامعه آنروز ایران وبقدرت رسیدن وی موجود است صورت جلسه خود مجلس موسسان است، رای گیری مخفی بود با این حال هیچکس به تغییر سلطنت قاجار رای منفی نداد،
در میان اعضای مجلس بسیاری از علمای شاخص، هم از تهران وهم از ولایات بودند، امام جمعه خویی، جمال اصفهانی، وسید محمد بهبهانی فرزند سید عبدالله بهبهانی رهبر جنبش مشروطه، بطور منظم در جلسات حضور نداشتند ودررای گیری شرکت نکردند، دیگران نظیر آیت الله زاده خراسانی، آیت الله زاده شیرازی، وسید ابوالقاسم کاشانی غالبا حضور داشتند، ودر زمان رای گیری حاضر بودند،
بازرگانان برجسته وبا نفوذ نیز حضور داشتند، از جمله حاج محمدحسین امین الضرب، وحاج محمدتقی بنکدار، که در جنبش مشروطه نقش مهمی ایفا کردند،(۱)
بغیر از سلیمان میرزا اسکندری، سایر دمکرات‌ها ی رادیکال کهنه کار در محلس بودند، صادق صادق مستشارالدوله دوم، به ریاست مجلس برگزیده شد، هم چنین حاج محمدعلی بادامچی، یکی از دو سه تن نزدیکترین، معاونان شیخ محمد خیابانی، ویکی از چهره های برجسته قیام او بود، (۲)
یک چهره مشروطه خواه دیگر مهدی ملک زاده، پسر خطیب معروف مشروطه ملک المتکلمین بود، که در دوره استبداد صغیر محمدعلیشاه، پدر وی اعدام شده بود

دو عضو سرشناس وفعال کمیته آهن سید ضیا، سلطان محمدخان عامری وعدل الملک دادگر، که هردو بعدها در کابینه سید ضیا وارد شده بودند،
هم چنین کسانیکه به تازگی به اردوی مدرس پشت کرده بودند، شامل شکرالله خان قوام الدوله،
هاشم آشتیانی، وسید ابوالحسن حائری زاده می‌شدند،

اربابان زمیندار وبزرگان ولایات شامل این افراد می‌شدند، قوام الملک شیرازی، سردار فاخررضا حکمت، مشارالدوله نظام الدین حکمت، علی اصغر حکمت، مرتضی قلی خان بیات، لطف الله لیقوانی، محمد ولی اسدی مصباح السلطنه که بعدها تولیت استان قدس رضوی شد، وبه امیر شوکت الملک علم پدر امیر اسدالله علم بسیار نزدیک بود، ودر سال ۱۳۱۴ش به اتهام بر پا کردن شورش در مشهد، بر ضد بسر گذاشتن کلاه پهلوی اعدام شد،

اقلیت‌های دینی حاضر در مجلس موسسان نیز نمایندگان سرشناسی داشتند، چون، ارباب کیخسرو زرتشتی، الکس آقاییان والکساندر تومانیاس ارمنی، حیم، نماینده وپیشوای جامعه یهودی که بعدها به دلایل نامعلوم بدستور شاه اعدام شد،

ببش از ۲۷۰ نماینده وبسیاری از فعالان کهنه کار هوادار سردار سپه در مجلس حضور داشتند، از جمله، تیمورتاش، وبرادران بهرامی، تدین، سید یعقوب انوار، زین العابدین رهنما، برادرش رضا تجدد ودیگران (۳) ورضاشاه پیش یا پس ازآن نتوانست از چنین حمایت گسترده ای در میان نخبگان گوناگون وپر نفوذ کشور برخوردار شود، (۴)
ظهور پهلوی در سیاست ایرانی را شاید بتوان یک اتفاق دانست، که مجددا با نقش فرد وکاریزما شکل گرفت، وبعضی از اشکال مدرن سازی بتدریج تحقق پیدا کرد، بورکراسی، دولت مرکزی، ارتش، شهرنشینی، نظام آموزشی، نظام تولید کارخانه ای، ریل آهن، دادگستری، دانشگاه‌ها، تربیت متخصص، نظم اجتماعی وشهربانی، ودر کنار این خدمتها واقدامهای مدرن ودر راستای بنای یک حکومت ودولت مرکزی، نظام فکری، فرهنگ مدنی، سیستم تصمیم گیری جمعی، اجماع سازی، نهادهای تخصصی تصمیم گیری ودر نهایت قراداد اجتماعی که مجموعه ای نرم افزاری وثبات سازی سیاسی واصل تداوم در تحول اجتماعی، هستند فعلیت نیافت (۵)
با وجود آنکه شخص پهلوی اول در استفاده از نیروها با گرایش‌های مختلف مهارت داشت، (۶)
نیمه اول حکومت پهلوی اول مقارن است با همکاری وی با حوزه روحانیت وبخصوص شیخ موسس عبدالکریم حائری یزدی، وموفقیت های وی در جهت اجرای اصلاحات وبرنامه های عظیم خود، که تا حدی مدیون ۲عامل مهم است،:اول اینکه در آن دوران پهلوی اول هنوز به فرهنگ سنتی که خود وی در آن بزرگ شده بود احترام می‌گذاشت، دوم اینکه دولت مردانی که با او همکاری می‌کردندبه فرهنگ سنتی ایران وابسته بودند، وحتی الامکان سنت‌های مذهبی را رعایت می‌کردند ومیتوانستند رابط خوبی بین شاه وعلما باشند، (۷)

آغاز اقدامات اصلاحی در نیمه اول حکومت پهلوی اول :

اولین برنامه اصلاحی که از روز اول قدرت گرفتن پهلوی اول مد نظر بوذ از میان برداشتن مسئله تحصن یا بست نشینی در خانه علما واماکن مقدس بود، که بطور کلی این امر ملغی شد،

برنامه دیگر پهلوی اول تغییر تقویم در ایران بود، در ایران قبل از روی کارآمدن سردار سپه، تقویم متداول قمری، وترکی بود، وبا تصویب مجلس شورای ملی از روز ۱۱ فروردین ۱۳۰۴ تقویم ایران رسما از قمری به خورشیدی تبدیل نمود،

در خرداد ماه ۱۳۰۴ش،قانون نطام وظیفه به مجلس داده شد، وبرای اولین بار قانون خدمت زیر پرچم در ایران به شکل رسمی وقانونی اجرا شد، اگرچه دوسال بعد اولین سربازان مشمول خدمت نظام وظیفه به خدمت اعزام شدند،

در نوشتار آینده به تحلیل اصلاحات در نیمه اول حکومت پهلوی اول وهم چنین سیاست خارجی وی پرداخته خواهد شد، مباحث مطرح شده در ادامه جستارهای تاریخ معاصر ایران است که از ابتدای دوره قاجاریه شروع وتاکنون ادامه داشته است،
کتاب‌شناسی :
۱-اتابکی، تورج، تجدد آمرانه، جامعه ودولت در عصر رضاشاه، ت، مهدی حقیقت خواه، تهران، نشر ققنوس، چ ۶، ۱۳۹۸،صص ۴۰-۳۸
۲-برای پیشینه دمکراتیک رادیکال بادامچی، نگاه کنید، به مقاله مفصل او در ایرانشهر ش ۱۴، ۱۳۰۵ش، تجدید چاپ، در انتشارات ایرانشهر، تهران، اقبال، ۱۳۵۱ش
۳-برای صورت جلسات، کامل مجلس موسسان نگاه کنید به حسین مکی، تاریخ ۲۰ ساله، ج ۳، صص ۶۵۵-۵۴۷
۴-اتابکی،تورج،پیشین، ص، ۴۰
۵-سریع القلم، محمود، اقتدار گرایی ایرانی در عهد پهلوی، تهران، نشرگاندی، چ ۱۳۹۸،ص ۴۶-
۶-فوران، جان، مقاومت شکننده، تاریخ تحولات اجتماعی ایران، ت، احمد تدین، تهران، نشر رسا، ۱۳۷۸چ دوم، ص ۲۱۵
۷-نیازمند، سید رضا، شیعه چه می‌گوید، وچه می‌خواهد، تهران، نشر قلم نوین، ۱۳۸۳، ص۳۸۱ وص ۳۹۳