احمدرضارستمی: به گزارش خبرگزاری خورنا در بخش نخست این جشن که در محل خانه سمن‌ها و انجمن‌های مردم نهاد استان خوزستان برگزار شد هانیه فلاطون پور شاهنامه خوان هفت ساله خوزستانی قطعاتی حماسی از نبرد سهراب و گردآفرین را به زیبایی اجرا کرد.

در ادامه این برنامه مژگان امیری ﻣﺴﺌﻮﻝ ﺍﻧﺠﻤﻦ ﺣﺎﻓﻆ ﭘﮋﻭﻫﺎﻥ ﺧﻮﺯﺳﺘﺎن ضمن خواندن غزلی زیبا از خواجه شیراز به رسم شب چله (یلدا) تفالی نیز به دیوان اشعار این شاعر بزرگ ایرانی زد.

امیری عضو هیأت امنای انجمن مثنوی خوانی خوزستان سخنران بعدی این مراسم بود که وی در سخنان خود توضیحاتی مبسوط در مورد شعر مولانا داد و در انتها نیز غزلی زیبا از دیوان شمس مولانا را برای حاضرین در این مراسم قرائت کرد.

در ادامه این جشن گروه موسیقی سنتی پرند با تار نوازی اقبال ناصری و آواز خوانی مشعل‌پور و همچنین دف نوازی داود شوشتری قطعاتی زیبا از موسیقی اصیل ایرانی را برای حاضرین در این مراسم اجرا کردند.

در بخش دیگر این مراسم نیز اشکان زارعی نویسنده و پژوهشگر تاریخ و رئیس کارگروه تاریخ انجمن تاریانا توضیحاتی در مورد تاریخچه جشن شب چله ارائه کرد.

جشن شب چله تلاشی برای رسیدن به آغازی بهتر و آرمانی‌تر است

وی در سخنان خود عنوان کرد: ایرانیان در تاریخ دیرینه سال خود همواره با برگزاری جشن‌های بی‌شمار، باهم بودن و شاد زیستن را آزموده و‌ امیدوارانه چشم به آینده‌ای روشن داشته‌اند که جشن شب چله نیز بی‌گمان تلاشی برای رسیدن به آغازی بهتر و آرمانی‌تر بوده است. زیرا به باور نیاکان‌مان از پس روزهای سرد و تاریک، روشنایی و سپیدی فرا خواهد رسید.

زارعی ضمن بیان این مطلب که چرایی و چگونگی پیدایش جشن شب چله را باید در باورهای مهری جستجو کرد اظهار داشت: پیش از برآمدن زرتشت از آمیختگی اندیشه‌های ناب ایرانی درباره چگونگی آفرینش جهان، باروری زمین و ارج‌گذاری روشنایی، آیینی پدید آمد که آن را مهرپرستی نامیدند. مهر نماد پیمان دوستی، مهربانی، فروغ و روشنایی است و با پدیداری دین زرتشت، مهر درجرگه‌ی ایزدان آیین مزدیسنی درآمد چنان‌که مهریشت اوستا در ستایش اوست.

ایرانیان باستان در آغاز هر موسم، جشنی را قرار داده بودند

این نویسنده پژوهشگر تاریخ می‌گوید: ایرانیان باستان از آنجایی که به دانش اختر شناسی آگاهی داشتند و به درستی سال، ماه و جابجایی موسم های چهارگانه را می شناختند، در آغاز هر موسم، جشنی را قرار دادند، چنان‌که نوروز در بهار، تیرگان در تابستان، مهرگان در پاییز و جشن شب چله را نیز در آغاز زمستان برگزار می‌نمودند.

وی ادامه داد: نیاکان ما به خوبی دریافته بودند که نخستین شب زمستان در یکم دی، بلندترین شب سال است و باور داشتند خورشید از این پس، دوباره زاده می‌شود و آرام آرام در آسمان بیشتر پدیدار شده و روشنایی آن افزون‌تر می‌شود. از این‌رو در چنین شبی خرد و کلان همراه با شادی و پایکوبی تا بامدادان به نیایش خداوند پرداخته و روشنایی را ارج می گذاردند.

واژه یلدا به معنای تولد از زمان کوچ ترسایان سریانی به ایران در کنار نام شب چله قرار گرفت

زارعی گفت: از آنجایی که خورشید از یک سو نقشی بسزا در زندگی کشاورزی و شبانی مردم آن روزگار داشت و از سوی دیگر برپایه باورهای مهری، خورشید نماد روشنایی در چشم زمینیان به شمارمی‌آمد لذا ایرانیان باستان با توجه به این مسئله و اینکه از یکم دی تا دهم بهمن سرما بیشتر و سخت تر می شد آن را تحت عنوان چله بزرگ و از دهم بهمن تا بیست اسفند را چله کوچک نامگذاری کردند که در این راستا بلندترین شب سال در ۳۰ آذرماه را شب چله نامیده و با برگزاری آیین‌های خاص جشن می‌گرفتند.

رئیس کارگروه تاریخ انجمن تاریانا بیان کرد: با کوچ ترسایان سریانی به ایران هنگام پادشاهی اشکانیان واژه «یلدا» به معنای تولد که همانا زایش خورشید است درکنار نام شب چله ماندگار شد.

وی تصریح کرد: دربرهان قاطع درباره واژه یلدا چنین آمده: «یلدا شب اول زمستان و شب اخر پاییز است و آن درازترین شب هاست». ایرانیان دراین شب خوانچه‌یی را آماده کرده، بدان «میزد» می گفتند که واژه میزبان از آن گرفته شده است.

زارعی ادامه داد: دراین خوانچه که بارنگ سرخ آراسته شده بود، آجیل لرک به همراه میوه های سرخ رنگ به نماد سرخی خورشید، مانند انار، لبو، هندوانه، سیب و انگور قرمز قرار می دادند. هم‌چنین آتشدانی به نماد پایداری روشنایی، درخت سرو نماد ایستادگی و بلندی خورشید می‌گذاشتند و درنوک آن ستاره‌یی درخشان قرار می‌گرفت که یادآور پرتو افشانی خورشید بود. دو رشته سیمین و زرین نیز نشانگر کهکشانهای دور و نزدیک خورشید از آن آویزان بود.

جشن شب چله و مهرپرستی در روزگار تیرداد اشکانی به باختر زمین رفت و در آنجا هواداران بسیاری پیدا کرد

این پژوهشگر تاریخ یادآوری کرد: از آن‌جا که خورشید درنگاه ایرانیان نماد کهنسالی، دیرنیگی و زندگی بخشی است، در جشن شب چله این کارکرد در قامت پدر بزرگ و مادر بزرگ ها دیده شده که آنان را مایه یکپارچگی و همبستگی خانواده می‌دانستند که با داستان‌گویی فرزندان را گرد هم می‌آوردند.

وی همچنین توضیح داد: ‌در این شب هیزم شکنی با پوششی سرخ رنگ برای روشن نگهداشتن آتشدان شب چله، هیزمی به هر خانه پیشکش میکرد. فال چهل سرود یا چهل سرو، فال حافظ و شاهنامه خوانی نیز بخش‌های دیگری از آیین کهن ایرانی است.

زارعی عنوان کرد: در روزگار تیرداد اشکانی، جشن شب چله و مهرپرستی به باختر زمین رفته، هواداران بسیاری یافت به گونه‌یی که رومیان پس از آمدن آیین ترسایی نیز همچنان برباوری مهری پافشاری کرده و بدان وفادار بودند.

برخی خاستگاه دین ترسایی را آیین مهرپرستی و عیسی را نماد مهر می‌دانند

رئیس کارگروه تاریخ انجمن تاریانا گفت: درسده ی چهارم میلادی اگر چه به زور فرمان کنستانتین مردم روم مسیحیت را پذیرفتند اما در دین تازه نیز هم‌چنان آیین های مهری را به جای می آوردند چنان‌که برخی خاستگاه دین ترسایی را آیین مهر و عیسی را مهر دانسته و بیش از ده زمینه همانندی میان انها را بر شمرده‌اند که می‌توان مهم ترین آن‌ها را یکی بودن جشن شب چله با زادشب عیسی مسیح در بیست و پنجم دسامبر برابر با یکم دی ماه دانست که درسده چهارم میلادی با اشتباه در کبیسه سال در بیست و پنجم دسامبر جای گرفت که بدین گونه جشن کریسمس الگوی برداری از آیین شب چله ایرانیان است.

وی اظهار کرد: ابوریحان بیرونی در «آثارالباقیه» می گوید: «شب چله در مذهب رومیان عید یلداست و آن میلاد مسیح است» سنایی غزنوی نیز چکامه سرای سده پنجم چنین آورده است: بصاحب دولتی پیوند اگر نامی همی جویی که از یک چاکری عیسی چنان معروف شد یلدا.

زارعی بیان کرد: به باور پژوهندگان تاریخ، عروسک‌هایی که در شب نوئل با نام «سه مغ»در کنار درخت کاج می‌گذارند یادآور داستانی زیبا از کتاب انجیل متی است که سه تن از مغان به فرمان شاه اشکانی به دیدار مسیح کودک شتافتند، و زایش او را شادباش گفتند.

برگزاری جشن شب چله در کشورهای مختلف نشان از جاودانگی اندیشه ایرانشهری و گستردگی ایران بزرگ فرهنگی دارد

این پژوهشگر تاریخ راز پیدایی و ماندگاری جشن شب چله را در آموزه های اخلاقی و انسانی آن دانست و گفت: هزاران سال است که همه خانواده‌های ایرانی از پیر و جوان و زن و مرد از شامگاهان تا بامدادان دور هم نشسته، شاد بودن و امید به زندگی را ممارست کرده و آمدن روشنایی رابه نماد چیرگی خوبی بر بدی جشن می گیرند. در این جشن همچنین سپاسگزاری و نیایش آفریدگار به همراه احترام به سالخوردگان نیز به فرزندان آموخته می‌شود.

وی یادآور شد: جشن شب چله در هزار توی تاریخ ایران، هم‌چنان از شمال هند و پاکستان گرفته تا عراق و نیز از قفقاز و فرا رود گرفته تا کرانه‌های دریای پارس برگزار می‌شود که این نشان از جاودانگی اندیشه ایرانشهری و گستردگی ایران بزرگ فرهنگی دارد.

برای ماندگاری ایران و یکپارچگی ملی باید جشن های ایرانی را با شکوه برگزار کنیم

زارعی در پایان یادآوری کرد: شب چله و همه جشن های ایرانی بخشی از فرهنگ و شناسه ملی ما بوده و همواره مهم‌ترین جایگاه را در همبستگی ملی کشور داشته‌اند لذا برای ماندگاری ایران و یکپارچگی ملی باید جشن های ایرانی را با شکوه برگزار کنیم.

در ادامه این مراسم محمد هنرور سنتور نواز جوان اهوازی یک چهار مضراب و چند تصنیف در آواز اصفهان را برای حاضرین در این مراسم اجرا کرد که با استقبال آنها مواجه شد.

ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻓﺎﻝ ﺣﺎﻓﻆ ﺑﺎ ﮐﻮﺯﻩ فال کوزه که از سنت‌های کهن شب چله ایرانی است یکی دیگر از برنامه های این جشن بود که توسط ندا عزیزیه مجری این مراسم برگزار شد.

در بخش پایانی جشن شب چله در اهواز علی‌یار زارعی نویسنده و کارگردان پیشکسوت صدا و سیمای استان خوزستان ضمن ارائه توضیحاتی در مورد تاریخچه سنت قصه‌گویی در شب چله، قصه‌ای از متون قدیمی ایران زمین را نیز برای حاضرین در این مراسم تعریف کرد.