احمدرضارستمی: به گزارش خبرگزاری خورنا در سومین نشست کارگروه تاریخ انجمن تاریانا خوزستان که به مناسبت روز جهانی صنایع دستی و با موضوع «صنایع دستی، میراث مشترک خوزستان» در محل خانه سمن‌های استان خوزستان در اهواز برگزار شد ﻣﺮﯾﻢ ﺍﯾﺰﺩﯼ، ﮐﺎﺭﺷﻨﺎﺱ ﻫﻨﺮ ﻭ ﺻﻨﻌﺘﮕﺮ صنایع دستی استان گفت: صنایع دستی به معنای لغوی آن به صنعتی گفته می‌شود که به وسیله دست و یا ابزار ساخته می‌شود که این ابزارها می‌توانند همانند زمانهای گذشته به صورت ابتدایی و یا در عصر حاضر به شکل ابزارهای صنعتی دست ساخته بشری باشند.

بشر اولیه نخستین صنعتگر تاریخ است

وی ضمن بیان این مطلب که در تولید صنایع دستی ﻣﻬﺎﺭﺕ، ﺫﻭﻕ ﻭ ﺑﻴﻨﺶ ﺍﻧﺴﺎنی نقش اساسی را بازی می‌کند خاطر نشان کرد: از آنجایی که صنایع دستی هر کشوری رابطه مستقیمی با شکل و ساختار فرهنگی آن کشور دارد لذا برای صحبت کردن از فرهنگ، هنر و صنایع دستی یک کشور به هیچ عنوان نمی‌توان پیشینه تاریخی آن کشور را نادیده گرفت.

ایزدی بشر اولیه را نخستین صنعتگر تاریخ دانست و توضیح داد: انسانها در شش تا هفت هزار سال پیش از مواد اولیه‌ای که در اختیار داشتند مثل خاک یکسری ظروف سفالی و‌ همچنین پوست و ‌استخوان حیوانات شکار شده، لباسهای چرمی و ابزار آلات شکار درست می‌کردند و بدین سان از آنها برای تامین نیازها و مایحتاج اولیه زندگی خود استفاده می‌کردند.

این کارشناس صنایع دستی ادامه داد: البته بعدها با تغییر شکلی که در زندگی بشر اولیه به وجود می‌آید، این ابزار آلات دست ساز نیز شکلهای خاصی پیدا می‌کنند بطوریکه با نقش و نگارهایی که در آنها ایجاد می‌شود این ابزارها از شکل اولیه و ساده‌ای که داشتند خارج و نقوش خاصی در آنها ایجاد می‌شود و لذا براین اساس که باید گفت که با توجه به رشد فکری انسانها تعریف صنایع دستی نیز در هر دوره‌ای متفاوت است.

دوره ساسانیان اوج پیشرفت صنایع دستی ایران در پیش از اسلام

وی تصریح کرد: واژه صنایع دستی یک واژه امروزی است و در زمانهای قدیم هیچگونه کاربرد لغوی برای آن وجود نداشته است زیرا صنایع ماشینی در آن دوران هنوز توسط بشر اختراع نشده بودند و تمام وسایل مورد نیاز انسانها به وسیله دست ساخته می‌شدند.

ایزدی عنوان کرد: اوج صنایع دستی ایران در پیش از اسلام مربوط به دوره ساسانیان است بطوریکه در این دوره فلزکاری، جواهر سازی، سفالگری و دیگر شاخه‌های صنایع دستی ایرانیان در یک نقطه اوج و پیشرفتی شگرف قرار داشته است.

این کارشناش صنایع دستی ادامه داد: البته پس از اسلام به دلیل محدودیت‌ هایی که در استفاده از نقوش انسانها و حیوانات در برخی از شاخه‌های صنایع دستی به وجود آمد صنعتگر ایرانی مجبور می‌شود که این هنر خود را در مسیرهای دیگری به خوبی بسط و گسترش دهد به نحوی که در دوران اولیه اسلامی و بخصوص در دوره سلجوقی ایرانیان توانستند به نحو بسیار مطلوبی از نقوش هنری خود در امر سفالگری استفاده ‌کنند.

دوره قاجاریه بدترین دوره صنایع‌دستی ایران

وی ضمن اشاره به پیشرفت صنعت نگارگری در دوره تیموریان گفت: صنعتگران ایرانی در این دوره با استفاده هنر‌ نگارگری خود آنچنان شاهنامه‌های زیبایی را ترسیم کردند که اکنون هر برگ آن در یکی از موزه‌های برتر جهان نمایش داده می‌شود.

ایزدی اضافه کرد: البته در دوره تیموری صنعت فلزکاری و قلم‌زنی ایرانیان نیز به اوج پیشرفت خود رسیده بود‌ بطوریکه این دوره را عصر طلایی صنعت فلزکاری در ایران می‌دانند؛ نمونه‌ای از فلزکاری‌ها و ظروف که در این دوره قلم‌زنی شده‌اند اکنون در موزه امام رضا و سایر موزه‌های خارج از کشور وجود دارد.

این کارشناس صنایع دستی با بیان اینکه اوج هنر صنایع دستی در ایران بعد از اسلام را می‌توان در دوره صفویه دید اظهار کرد: در این دوره به دلیل اهمیتی که به صنعگتران داده می‌شد تمامی شاخه‌های صنایع دستی ایران مثل پارچه‌بافی، چینی‌سازی، سفالگری، فرش، قالی‌بافی و ….به بالاترین درجه پیشرفت خود رسیده بود؛ شاه‌عباس کبیر در بارگاه خود به صنعتگران احترام ویژه‌ای می‌گذاشت و آنها را در مراسمات و جلسات حکومتی پس از وزیران در کنار خود می‌نشاند.

وی اواخر دوره صفویه را زمان افول صنایع دستی در ایران دانست و گفت: بدترین دوره‌ای که صنایع‌دستی ایران تجربه کرده است مربوط به دوره قاجاریه است. در این دوره بخش‌های زیادی از صنایع دستی کشور رو‌ به نابودی می‌رود بطوریکه تنها آثاری که از این دوره باقی مانده است یک نوع نقاشی‌ روی شیشه است که هم اکنون در کاخهای گلستان و غیره وجود دارد.

۷۰ درصد صنایع دستی کشور توسط بانوان صورت می‌گیرد

ایزدی اضافه کرد: البته پیدایش صنایع ماشینی هم به خودی خود باعث می‌شود که بخش زیادی از صنایع دستی کشور به سمت نابودی برود بطوریکه در حال حاضر تنها صنعتی که شاید هنوز در خانه‌های ایرانی از آن استفاده می‌شود صنعت فرش دستباف است.

این صنعتگر خوزستانی گفت: از جمله مهمترین ویژگیهای صنایع دستی اینست که کلیه مراحل تولید آن به وسیله دست و ابزار صورت می‌گیرد، بار فرهنگی دارد، تک بوده و‌ هیچ مشابهتی در بین کارهای یک صنعتگر نیست، نیاز به سرمایه‌گذاری چندانی ندارد، ارزش افزوده بالایی دارد، به راحتی قابل توسعه است، انتقال تجربیات در آنها به سهولت انجام می‌شود، نیاز به کارگاه خاصی ندارند و به راحتی در خانه‌ها نیز تولید می‌شوند.

وی یادآوری کرد: علیرغم بسیاری از هنرهای دستی کشور که گرد فراموشی بر روی آنها نشسته است ولی گلیم‌ها، قالیها، گبه‌ها، زیلوها هنوز از جمله صنایع دستی هستند که در کشور به آنها پرداخته می‌شود.

ایزدی عنوان کرد: بانوان نقش زیادی در تولید صنایع دستی برعهده دارند بطوریکه در حال حاضر ۷۰ درصد صنایع دستی کشور توسط بانوان صورت می‌گیرد.

میناکاری خوزستان دارای شهرت جهانی است

این کارشناس صنایع دستی تصریح کرد: صنایع دستی ایران با توجه به ویژگیهای خاص فرهنگی که در هر استان وجود دارد متفاوت است به نحوی که بهترین سوزن دوزان ایران در حال حاضر در استانهای هرمزگان، گلستان، خراسان رضوی و جنوبی قرار دارند.

وی درآمد ارزی را یکی دیگر از ویژگیهای صنایع دستی دانست و افزود: یکی از مشکلات کنونی که بسیاری از صنعتگران کشور با آن دست و پنجه نرم می‌کنند اینست که هیچ برنامه‌ریزی خاصی برای صادرات کارهای تولیدی آنها به خارج از کشور وجود ندارد.

ایزدی اظهار کرد: هر استان کشور دارای یک یا چند هنر منحصر به فرد با ویژگی‌های متفاوت است که اصلی‌ترین علل این ویژگیهای متفاوت‌ را می‌توان در شرایط آب و هوایی، قومی، فرهنگی هر منطقه یا استان کشور جستجو کرد.

وی در مورد صنایع دستی خوزستان گفت: به علت تنوع قومی بالایی که در استان خوزستان وجود دارد این استان از لحاظ صنایع دستی نیز از تنوع خاصی برخوردار است بطوریکه کپوبافی، نمدمالی، حصیر بافی، قالیهای محلی، احرام بافی، گیوه‌بافی، نساجی‌های سنتی، عبا بافی، خراطی، معرق‌کاری، ورشو سازی و همچنین مینا کاری از جمله صنایع دستی استان خوزستان به حساب می‌آیند.

ایزدی میناکاری استان خوزستان را دارای شهرت جهانی دانست و‌ بیان داشت: صنعت میناکاری و قلم‌زنی بر روی فلزات گرانبها از جمله صنایع دستی خاص و‌ منحصر به فرد استان خوزستان است که توسط صابئین مندایی ساکن در این استان تهیه و تولید می‌شوند.

قالیهای محلی بختیاری با نقشهای ذهنی بافته می‌شوند

این کارشناس صنایع دستی گفت: صنایع دستی هر منطقه از خوزستان از طریق مواد اولیه‌‌ای ساخته می‌شود که در آن منطقه به وفور یافت می‌شود به طور مثال کپو که از صنایع دستی شهرستانهای دزفول و شوشتر است از گیاهی به نام کرتک که در حاشیه رودخانه دز می‌روید به علاوه کاموا و برگ درخت نخل ساخته می‌شود.

وی ادامه داد: مرکز صنعت حصیر بافی خوزستان در شهرستانهای شادگان، خرمشهر و آبادان است و مواد اولیه حصیرها، سبد‌ها و زیر‌اندازهایی که در این مناطق ساخته می‌شود برگهای درخت نخلی است که در این شهرستانها به وفور یافت می‌شوند.

ایزدی ضمن اشاره به قالیهای محلی خوزستان گفت: این قالیها که از صنایع‌دستی شمال استان خوزستان می‌باشند به وسیله زنان و دختران بختیاری به صورت ذهنی و بدون استفاده از نقشه‌‌ بافته می‌شوند.

این کارشناس صنایع دستی خوزستان ادامه داد: همچنین گلیم‌بافی نیز یکی دیگر از صنایع دستی استان خوزستان است که توسط عشایر قشقایی در بخش هفتکل بافته می‌شوند.

صنعتگران خوزستانی فاقد امکانات مناسب برای ادامه فعالیت هستند

وی در مورد صنعت احرام بافی استان خوزستان گفت: احرامی یک زیر اندازی به ابعاد ۷۰×۹۰ تا سه متر است که به صورت سجاده نیز از آن استفاده می‌شود. مواد اولیه آن نخ و پشم بوده و به صورت عمده در شوشتر و دزفول تولید می‌شود.

ایزدی خاطر نشان کرد: در خوزستان نساجی‌های سنتی دیگری نیز چون عبا بافی، وریس بافی، خراطی و غیره هم وجود دارد که در حال حاضر برخی از آنها به مقدار خیلی کمی در استان تولید می‌شوند. همچنین محرق کاری، ورشو سازی و‌ محصولات پوستی عشایر نیز از جمله دیگر صنایع دستی استان خوزستان هستند که متاسفانه علیرغم سابقه تاریخی فراوانی که دارند ولی چرخه تولید آنها در استان فعلا متوقف شده است.

این کارشناس صنایع دستی خوزستان ضمن تبریک به مناسبت فرا رسیدن روز جهانی صنایع‌دستی گفت: صنعتگران خوزستانی در حال حاضر فاقد هرگونه امکانات مناسبی در استان هستند به طوریکه ابزارآلات و‌ مواد اولیه مورد نیاز برخی از این صنایع دستی به سختی در استان یافت می‌شوند و صنعتگر مجبور است که برای تهیه این مواد به استانهای دیگر مراجعه کند.

هنر بهترین وسیله برای نشان دادن ایرانیت ماست/ نشان ملی صنایع دستی تنها استفاده رزومه‌ای دارد

وی یادآوری کرد: ما اگر بخواهیم ایرانی بودن خود را به دنیا نشان دهیم باید از طریق هنر وارد عمل شویم زیرا در حال حاضر شاید ما از لحاظ صنعتی از کشورهای پیشرفته عقب‌تر باشیم ولی بیشک از لحاظ هنر و صنایع دستی به مراتب خیلی جلوتر از آنها هستیم.

ایزدی در پایان در مورد نشان ملی صنایع‌دستی گفت: این نشان توسط سازمان صنایع دستی تنها به صنعتگرانی داده می‌شود که مواد اولیه صنعت آنها در استان وجود داشته باشد یعنی صنایع دستی که فاقد این شرایط باشد به هیچ عنوان نمی‌توانند این نشان ملی را کسب کند کما اینکه این نشان ملی نیز فاقد هرگونه استفاده خاص برای صنعتگران می‌باشد و تنها حالت رزومه‌ای دارد.

در بخش دیگر این نشست خانم نگین نجفی حاجی‌پور یکی از صنعتگران موفق خوزستانی که دارای دو‌ نشان ملی از سازمان صنایع دستی ایران است در مورد انواع دست بافته‌های عشایر بختیاری در استان خوزستان مثل گلیم، جاجیم، موج، قالی، سیاه چادر و غیره توضیحاتی را ارائه داد.