خورنا |  نرگس با نام علمی نارسیس ، گیاهیست دائمی و پیازدار از راسته ی مارچوبگان که دارای پیازهای درشت و ورقه‌های فلسی یا طبقه طبقه است. پیازش می‌تواند چندین سال متوالی گل دهد و گل آن همه ساله درشت تر می گردد. گل هایش به رنگ سفید، زرد، نارنجی، کم پر و پُر پر می باشند. برگ های این گیاه از بنِ ریشه به صورت صاف و شیاردار بیرون زده و در طول ساقه اش قرار می‌گیرند. اندازه ‌هایش مختلفند و از گل های ۱۳ سانتی روی ساقه‌های ۶۰ سانتی گرفته تا گل های ۲ سانتی روی ساقه ی ۶ سانتی در نوسان هستند.
از لحاظ کشت و پرورش، نرگس‌ها شاید آسان ترین و مطمئن‌ ترین پرورش را در میان خانواده ی تمام گل ها دارا هستند و برای افراد مبتدی در باغبانی ایده آلند. پیاز و برگ‌ هایش محتوی کریستال هایی سمی بوده که فقط بعضی حشرات می‌توانند بدون آسیب رساندن به آن از آن استفاده نمایند. گل و ساقه ی این گیاه سمی نیستند؛ فقط پیاز این گیاه است که بسیار سمیست. نوع زرد رنگش از نوع سفید رنگش سمی تر بوده، به طوری که سقراط این گیاه را به دلیل سمی بودنش به «گردنبند خدایان دوزخ» تشبیه کرده است .
رویش گاه‌ های طبیعی گل نرگس در ایران
در حال حاضر و بنا بررآمارهای داده شده؛ مقام اول کشت گل نرگس در ایران را شهرستان کازرون دارد که هفتاد درصد گل نرگس استان فارس در این منطقه تولید می‌شود. از دیگر مناطق کشور می شود به خَفر در استان فارس و مناطقی در خراسان جنوبی(روستای پیرحاجات شهرستان طبس) نام برد ولی به جرات می توان گفت قدیمی ترین و با اصالت ترین منطقه در کشور که دارای انوع مختلفی از گل نرگس با عطر و اسانس منحصر به فرد می باشند، شهرستان بهبهان در استان خوزستان است. حفاری منطقه ای موسوم به اَرگان در سال ۱۳۶۱ خورشیدی، منجر به کشف مجسمه ی کیدین هوتران (شاه عیلامی در حدود ۳ تا ۴ هزار سال قبل) شد و بر روی کُتی که بر تن مجسمه بود؛ دکمه هایی منقش به گل نرگس نقش بسته بود و این مطلب را به اثبات می رساند که قدمت کشت و پرورش گل نرگس در شهرستان بهبهان، قدمتی چند هزار ساله دارد. در نرگس‌ زارهای بهبهان چهار نوع گل نرگس شناسایی شده که نرگس «شهلا» وسعت بیشتری از مناطق تحت کشت را به خود اختصاص داده‌است. از انواع دیگر آن هم می‌توان به نرگس پُرپر یا شصت پر، نرگس پنجه گربه‌ای و نرگس مسکین اشاره کرد.
تاریخچه ی گل نرگس در بهبهان
بنا به تحقیقات دیرینه شناسان، یکی از قدیمی ترین نرگس زارهای ایران متعلق به شهرستان بهبهان است که قدمت آن به حدود سه هزار سال پیش بر می گردد و از لحاظ کیفیت عطر و بو و تنوع، جزو منحصربه فرد ترین نرگس زارهای ایران قرار می گیرد. در جشنواره ی سالانه ی گل هلند در سال ۱۳۷۱، نرگس بهبهان رتبه ی نخست را به خود اختصاص داده است. متاسفانه در کشور ما به علت ضعف اطلاع رسانی درست و معرفی کافی و عدم تبلیغ درباره ی آن و شناسانده نشدنش، تاکنون از خاستگاه اصلی آن که دشت های بهبهان می باشد اطلاعات کافی منتشر نشده است. فصل نرگس در بهبهان هر ساله از نیمه ی دوم سال آغاز و تا اوایل اسفندماه ادامه پیدا می کند و نشانگر مطبوع بودن فصل زمستان در شهر و مناطق اطراف است و در واقع هر وقت گل نرگس وجود دارد سرمای دلپذیری هم در کنار آن ادامه دارد. بارُون دوبُد که در ادامه از وی گزارشی در ارتباط با گل نرگس و سفرش به بهبهان می نویسم نیز به همین مطلب اشاره کرده است. در بهبهان و نرگس زارهایش به طور کلی چهار نوع گل نرگس رویش و شناسایی شده که نرگس شهلا بیشترین سطح کشت را در این مناطق به خود اختصاص داده است. از انواع دیگر گل نرگس هم می توان به پُر پَر یا شصت پر، پنجه گربه ای و مسکین اشاره کرد. نرگس در ادبیات و فرهنگ بهبهانی ها ریشه ی بسیار عمیقی دارد که در زیر به چند بیت از شعرای به نام بهبهانی همراه با نام شعرا اشاره می کنم تا به تقدس این گل در شهر با فرهنگ و با ریشه ی بهبهان پی برده شود:
۱)بهبهو خَهکِت طِلا تا سُرمَدونِ نرگسِن اَیْ بهشتی هِه تِه دنیا بوسِتون نرگسِن
یه نفس بو عطر نرگس جو ته جونت می کُتی تا قیومت دم بدم پابند جون نرگسِن
اَیْ خدا باغ و بهشتِیْ وَرسِهید شاخ گل هم گلِ گلگمبکِیْ خدمت کنون نرگسِن(سیروس مختاران)
۲)نرگس شهلا، شاخه ی گل رعنا یاس و شب بو سینه ریزن سینه ی صحرا، سینه ی صحرا(حسین تجلی)
۳)تا گلِ نرگس اَمی، یار مِه پیدا وُبی پای اَتِه چشمم نها، خوی تِه دلم جاوُبی
سازِ دلم کوک وُبی دیمِ صدِی ناز او بلبلِ مجنونِ دل، عاشق لیلا وُبی
بو خِشِ بادسحر، شوُنمِ مَشمیکِ تَر گُلپرِ باغ دلم نرگس شهلا وُبی(نادر تقدیسی)
۴)از شمیم نرگسینت می تراود زندگی مست این بوییدنم وقتی که باران می زند(مرتضی روان خواه)
گزارش جامع” بارون دوبُد” از بهبهان و وَصف گل نرگسش ?
بارون دوبُد دیپلماتی روسی در زمان حکومت میرزا قوما بر بهبهان بود که درزمینه ی بازدیدش از بهبهان می نویسد:
۲۸ ژانویه ۱۸۴۰ مصادف با ۹ بهمن ۱۲۱۹ (تاریخ دقیق و قطعی نمی باشد) به همراه چند نفر از همراهانم ,بهبهان را توسط چند راس اسب عربی اصیل جهت بازدید از اطراف شهر, ترک نمودیم. عرب های پرورش دهنده ی اسب عادت دارند که اسب هایشان را قبل از چرا, تمرین سخت بدهند؛ زیرا اعتقاد دارند تمرین قبل ازچرا برای حیوان مفید است و راهنمای عرب من هم در بازدید از بهبهان همین رفتار را با مادیانش کرد که خود به عینه آنرا تماشا کردم و دل آزارده گردیدم…
جادّه ای که در آن به راه افتاده بودیم به امتداد ۹ فرسنگ (حدودا ۵۰ کیلومتر) از غرب به شرق گسترده شده بود. هوا به نحو دلربایی گرم و معطر با عطر گیاهان و گل ها که دربین همه ی آنها, نرگس سفید به طرز عجیبی چشم نوازی می کرد و دشت ها ومراتع شهر و اطراف را با رنگ سفید خود تبدیل به فرش سفید و یکپارچه ای نموده بود. من از دیدن این مناظر سیر نمی شدم و بوی عطر گل نرگس را با همه ی وجودم حس می کردم و لذت می بردم. میرزا قوما من و هیات همراهم را به برادرزاده اش یعنی میرزا علی سپرده و خداحافظی کرد و رفت. قرار بود شب را در روستایی به نام کیکاووس که در ۱۲ کیلومتری شمال غربی بهبهان واقع شده بود؛ میهمان میرزاعلی باشیم. در میان هیات همراهم میرزا سلطان محمد خان برادرزاده ی میرزا قوما نیز تشریف داشتند (میرزا سلطان محمد، فرزند منصور خان حاکم متوفی قبلی بهبهان)؛ اما به نظرم آمد که زیاد خوشحال و راحت نبود که پس از پرس و جوی فراوان متوجّه گردیدم که گویا وی اعتقاد داشته عمویش یعنی میرزا قوما پس از وفات پدرش یعنی میرزا منصور، قدرت و عمارت وی را غصب نموده است و…..

?نویسنده و محقق: رضا زاهدی اصل- ۵ بهمن ۱۳۹۷

?️منابع:

▫️تاریخ شهرستان بهبهان، نور محمد مجیدی کرایی
▫️راهنمای کامل کاشت و نگهداری گل نرگس، معصومه استکی و مجتبی حق شناس