خورنا | سرویس اقتصادی: دکتر یداله مهرعلی زاده قائم مقام معاونت امورهماهنکی اقتصادی و معاونت منابع استانداری خوزستان در جلسه شورای گفتگوی دولت و بخش خصوصی  با عنوان ” تدوین بسته ضد تحریم  استان خوزستان  با تاکید بر شناسایی بخش های تاب آور  و آسیب پذیر” سخنرانی ای ایراد کرد که چکیده آن را در زیر مشاهده می کنید. 

چکیده سخنرانی :

هم‌اکنون اقتصاد ایران با ضعف‌های ساختاری بسیاری روبه‌روست که حکایت از ناکارایی سیاست‌هایی است که در طول سالیان گذشته برای اصلاح آنها تدوین، تصویب و اجرا شده است. اما چرا سیاست‌های اقتصادی در ایران آن‌طور که باید مؤثر نبوده است؟ ریشه‌های تاریخی این مشکل چیست؟ و چه راهکاری برای بازگشت این سیاست‌ها به ریل اصلی و کم هزینه آن وجود دارد؟

بخش عمده ای از مسایل و مشکلات اقتصاد ایران ناشی از تحریم ها بوده است. تحریم ها چه به صورت یکجانبه و چه چند جانبه از زمان انقلاب اسلامی ایران، هسته اصلی سیاست ایالات متحده در قبال ایران بوده اند. باراک اوباما، رئیس جمهور کنونی آمریکا، زمانی که برای نخستین بار وارد کاخ سفید شد، تاکید کرد قصد دارد سیاست تعامل با ایران را دنبال کند. اما در دور نخست ریاست جمهوری وی، سخت ترین تحریم های تاریخ آمریکا علیه ایران اعمال شد. اخیرا نیز آقای ترامپ رئیس جمهوری امریکا فرمان خروج از برجام و تحمیل تحریم های جدیدی را دستور داده که هم اکنون نیز آغاز شده است.

اثر منتشر شده ” هنر تحریم­ها   Art of Sanctions” که توسط مرکز مطالعات مجلس شورای اسلامی ترجمه شده است ابعد مختلفی از استراتژی ها و سیاست های آمریکا برای تحریم علیه ایران را تشریح کرده است. در این اثر توسط ریچارد نفیو، مسئول تیم طراحی تحریم‌ها علیه ایران به الگوی تحریم‌های ایران و ذهنیت تحریم‌سازان در مورد شیوه کارکرد این تحریم‌ها پرداخته‌است. نفیو مسئول تیم طراحی تحریم‌ها علیه ایران، منجر به برجام، در دوره دوم اوباما و چهره اصلی تیم پشتیبان مذاکره‌کنندگان این توافق در امور تحریم‌ها در وین بوده است. به‌عنوان مثال، نفیو نشان می‌دهد که چگونه در عین تحریم اقلام مختلف، واردات کالاهای لوکس را از تحریم مستثنا کرده تا به احساس اجتماعی تحریم‌شدگی بیشتر دامن بزند، یا مثلاً چگونه افزایش قیمت مرغ در ایران، موضوعی که هدف تحریم نبوده، به افزایش فشار تحریم‌ها کمک کرده‌است یا مثلاً چطور واردات برخی اقلام را منع نکرده تا ذخیره ارزی ایران با سرعت بیشتر و زودتر تحلیل برود و …

نفیو در این کتاب معتقد است که فشار تحریم ها گرچه توانست مشکلاتی برای کشور ایجاد نماید اما نارسایی مدیریتی و اداری کشور ایران سهم عمده ای در اثر گذاری تحریم ها بر اقتصاد ایران داشته است. متاسفانه به دلیل سیاست های نادرست و یا به تعبیری عدم آگاهی از قدرت تاثیر گذاری تحریم بر اقتصاد کشور امروز اقتصاد ایران با شرایط بحرانی مواجه شده است. تحریم ها توانسته است بنیادهای اقتصاد کشور را نشانه بگیرند و بحران کنونی ارزی و ملی و پولی را برای کشور به ارمغان بیاورد. بنابراین در موقعیت کنونی کشور در معرض شدیدترین تحریم ها قرار گرفته است. لذا دولت و مردم برای رهایی از تاثیرات مخرب این تحریم های ظالمانه ناگزیر به بررسی و تدقیق بیشتر در دستیابی به راهکارهای مناسب برای کاهش تاثیرات منفی تحریم ها هستند.

فوکویاما در امارات متحده : ” اقتصاد ایران در حال فروپاشی است” . نشست جهانی حکومت» (World Government Summit) که هر سال در ماه فوریه به میزبانی دولت امارات متحده عربی و در دبی برگزار می‌شود، اسفند ۹۶ شاهد حضور ۱۴۰ سخنران و بیش از ۴ هزار شرکت‌کننده از سراسر جهان بود. «فرانسیس فوکویاما» نظریه‌پرداز ۶۵ ساله‌ی ژاپنی-آمریکایی و استاد علوم سیاسی دانشگاه استنفورد که به خاطر نظریه‌ی خود درباره‌ی «پایان تاریخ» مشهور است از جمله سخنرانان این نشست ۳ روزه بود. فوکویاما آشفتگی‌های اخیر در ایران را تا حدی ناشی از عوامل آب و هوایی همچون خشک‌سالی و کمبود آب دانست، که اغلب خشونت به بار آورده است و با دیگر عوامل بحران‌زا تداخل پیدا کرده است.  او اظهار داشت: «بسیاری از ناآرامی‌های اخیر ایران ریشه‌های محیط زیستی داشت. منابع آب زیرزمینی بیش از حد استفاده شده است که خشکسالی ایجاد کرده است. بسیاری از خشونت‌ها در جهان به خاطر تغییرات آب و هوایی است او اظهار داشت که نظم بین‌الملل لیبرال که سابقا در دنیا برقرار بود هم‌اکنون جای خود را به یک جهان چندقطبی می‌دهد که چین ممکن است به زودی بازیگر پیشروی آن بشود. او اشاره کرد ارتقای جایگاه نهادهای اقتصادی چین در بخش‌های جهانی بر این فرضیه تاکید می‌گذارد. در رابطه با توازن ژئوپلیتیک قدرت، فوکویاما اظهار داشت ایالات متحده در بحران اقتصادی ۲۰۰۸-۲۰۰۹ شاهد پایان دوره‌ای از هژمونی خود بود که از فروپاشی دیوار برلین آغاز شده بود. او اظهار نگرانی کرد که تغییر به سمت جهان چندقطبی، و حضور چین در رأس آن، بی‌ثبات‌کننده خواهد بود. او به علاوه اظهار داشت احتمال تحقق یک سیستم حکمرانی که از چندجانبه‌گرایی فراتر برود و یک سطح جهانی را شامل بشود، دور از دسترس است. او دلیل بدبینی خود را چنین توضیح داد: «مشکل بزرگ در حکمرانی جهانی این است که واقعیت اجتماعی بنیادین با سرعتی بسیار سریع در حال پیش‌روی و دگرگونی است و نهادها در حال تلاشند تا خود را با آن منطبق کنند.»

ظهور پوپولیسم، مهاجرت، و فناوری را از جمله مصادیق این واقعیت دگرگون‌شونده دانست. فوکویاما ظهور پوپولیسم را «پاشنه آشیل بسیاری از دموکراسی‌ها» در غرب دانست، چرا که مردم احساس می‌کنند ارزشی برای نظام سیاسی ندارند. او بزرگترین خطر برای نظم لیبرال جهانی را از درون کشورهای غربی دانست که احساسات پوپولیستی، ضد جهانی شدن، و مهاجرستیزی منجر به ایجاد طبقه‌ای از رهبران «قلدر» در این کشورها شده است و آنها نهادهای کشورهایشان را تضعیف می‌کنند. این نظریه‌پرداز آمریکایی مدعی شد «قطب‌های قدیمی» سرمایه‌داری در مقابل کمونیسم مرده‌اند، و جای خود را به «سیاست‌های هویت‌گرایانه» داده‌اند، یعنی جنگ بین قومیت‌ها و ادیان، که مصالحه‌ در این جنگ‌ها سخت‌تر است.

در سال‌های پس از جنگ تحمیلی، چندین بار شوک ارزی در اقتصاد ایران رخ داده است. این شوک‌های ارزی همواره بر متغیرهای مهم در بخش‌های مختلف اقتصاد ایران اثرگذار بوده‌‌‌‌اند. سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران اقتصادی، همواره در زمان‌هایی که شوک‌های ارزی رخ می‌دهد با دو سوال اساسی روبرو هستند:

۱-تاثیر تغییرات نرخ ارز بر متغیرهای اصلی بخش صنعت، کشاورزی و خدمات چگونه است؟

۲-کدام فعالیت‌های صنعتی، کشاورزی و خدماتی از تغییرات نرخ ارز منتفع می‌شوند و کدامیک از این وضعیت زیان می‌بینند؟

به طور کلی بسیاری از صاحبنظران معتقدند استراتژی تحریم رشد اقتصادی و صنعتی ایران را کاهش داده ، سرمایه گذاری های خارجی را محدود کرده ، ریال را ضعیف کرده،  نرخ تورم را چند برابر کرده و تولید و صادرات نفت و گاز را کاهش داده است. بعضی در در توصیف اثر تحریم ها آنرا شبیه یک جنگ نظامی تشبیه کرده اند .

• حال حاضر را با سال ۹۱ مقایسه میکنیم
  ۱- کاهش تدریجی فاصله اقتصادی چین باعث خواهد شد که در سال ۲۰۲۵ ،تولید ناخالص داخلی دو کشور با هم برابر شود و بعد از آن سال، شکاف بین تولیدات دو کشور به صورت صعودی افزایش یابد
• افول هژمونی اقتصادی آمریکا، در نظم بین الملل – شکل گیری اتحادیه اروپا وبسیاری از اتحادیه ها وسازمان های بین المللی مورد تردید قرار گرفته است
• -اروپا رابطه خوبی با ما نداشت اما هم اکنون از برجام حمایت میکند.
• -در منطقه وضعیت بسیار بهتری نسبت به گذشته داریم بطوری که در آن زمان عراق ، سوریه، یمن و حزب الله درگیر جنگ بودند اما هم اکنون در بهترین وضعیت برای ایران قرار دارند پس در منطقه دست ایران بسیار باز است
• ارتباط ایران با چین روسیه و ترکیه نیز تأثیر مثبتی نسبت به گذشته دارد
• -روابط با عربستان نسبت به گذشته بسیار بدتر شده است اما قطر به ایران نزدیک تر شده است
• – یکی از مهمترین نکات اینکه دولت مردان بهتر و کارآزموده تر نسبت به گذشته عمل میکنند و از تندروی خودداری کرده و منطقی عمل میکنند
• ذخایر مالی ایران نسبت به گذشته رشد واقعی داشته است
• – اقتصاد ایران تحریم را تجربه کرده است و برای این شرایط آمادگی بیشتری دارد.

جمیع این نکات این مطلب را میرساند که شوک هایی که در گذشته با تحریم ها در اقتصاد ایران روی داد هیچگاه تکرار نخواهد شد
منفی ترین نکته ای که وجود دارد ضربه کاری است که در گذشته به اقتصاد ایران وارد شده و با اتخاذ سیاست های عجیب همچون یارانه نقدی پایه های اقتصاد آنقدر سست شده است که قدرت تحمل شوک تکانه های شدید را نخواهد داشت

دکتر مهرعلی زاده توضیح دادند برای تحلیل میزان تاب آوری اقتصاد استان خوزستان نیاز به یک مدل مفهومی هست.

شاخصهای طراحی شده گزارش “تاب آوری اقتصادی؛ مجموعه­ای از شاخصهای آسیب پذیری برای کشورهای سازمان همکاری و توسعه اقتصادی ذیل عناوین زیر چینش یافته اند: ۰

شکنندگی بخش مالی، ۵ .شکنندگی بخش غیرمالی، ۳ .شکنندگی بازار دارایی، ۴ .شکنندگی بخش عمومی، ۲ .شکنندگی بخش خارجی. عدم تعادل (شکنندگی) در یک بخش به هیچوجه نباید به صورت مجزا و ایزوله نسبت به دیگر شکنندگی ها تحلیل شود

• کدام گروه کالایی مرتبط با ارز در شاخص قیمت مصرف کننده تاثیر پذیری بیشتری از افزایش نرخ قیمت ها در استان خوزستان خواهند داشت؟
• میزان مصرف آن گروه کالایی در استان خوزستان چه اندازه است؟
• ضریب اهمیت کالاهای مرتبط با ارز در شاخص قیمت مصرف کننده در سال ۹۶ کدامند؟
• درصد کالاهای واسطه ای و سرمایه ای استان خوزستان در سال های ۹۵ و ۹۶ و میزان نیاز به آنها در سال ۹۷ چه میزان هست؟

آقای دکتر مهرعلی زاده در ادامه به بررسی سناریوهای تاثیر تحریم بر اقتصاد استان خوزستان پرداختند. باید تاکید شود که استان خوزستان در این بحران از سایر استان های کشور بیشتر آسیب می بیند؛ زیرا از یک جهت استان خوزستان استانی دولتی است و از جهت دیگر نزدیک به ۵۰% درصد بودجه استان از طریق درآمدهای نفتی تامین می شود (استان های کشور به طور متوسط ۲۵% از بودجه خود را از درآمدهای نفتی تامین می نمایند؛ لذا کاهش رشد اقتصادی پیش بینی شده در استان خوزستان نسبت به سایر استان ها دو برابر می باشد).

. لازم به ذکر است که کشور ایران به طور متوسط ۲٫۲ میلیون بشکه در روز صادرات نفت دارد.

• سناریو اول (کاهش ۵۵۰ هزار بشکه ای صادرات نفت خام)

با توجه به این نکته که به طور متوسط ۵۰% بودجه استان از طریق درآمدهای نفتی تامین می شود و همچنین سهم ارزش افزوده نفت از تولید ناخالص داخلی استان ۳۸% می باشد (از سال ۱۳۷۹ الی ۱۳۹۵)؛ پیش بینی کاهش رشد اقتصادی استان خوزستان ناشی از این رخداد به شرح زیر می باشد:

کاهش رشد اقتصادی ناشی از کاهش صادرات ۵۰۰ هزار بشکه ای نفت خام:

میزان کاهش رشد اقتصادی= ۰٫۳۸Í ۰٫۵ Í ۰٫۲۵=۴٫۷۵%-

• سناریو دوم (کاهش ۱٫۱میلیون بشکه ای صادرات نفت خام)

با توجه به این نکته که به طور متوسط ۵۰% بودجه استان از طریق درآمدهای نفتی تامین می شود و همچنین سهم ارزش افزوده نفت از تولید ناخالص داخلی استان ۳۸% می باشد (از سال ۱۳۷۹ الی ۱۳۹۵)؛ پیش بینی کاهش رشد اقتصادی استان خوزستان ناشی از این رخداد به شرح زیر می باشد:

کاهش رشد اقتصادی ناشی از کاهش صادرات ۱٫۱ میلیون بشکه ای نفت خام:

میزان کاهش رشد اقتصادی= ۰٫۳۸Í ۰٫۵ Í ۰٫۵=۹٫۵%-

• سناریو سوم (کاهش ۱٫۵ میلیون بشکه ای صادرات نفت خام)

با توجه به این نکته که به طور متوسط ۵۰% بودجه استان از طریق درآمدهای نفتی تامین می شود و همچنین سهم ارزش افزوده نفت از تولید ناخالص داخلی استان ۳۸% می باشد (از سال ۱۳۷۹ الی ۱۳۹۵)؛ پیش بینی کاهش رشد اقتصادی استان خوزستان ناشی از این رخداد به شرح زیر می باشد:

کاهش رشد اقتصادی ناشی از کاهش صادرات ۱٫۵ میلیون بشکه ای نفت خام:

میزان کاهش رشد اقتصادی= ۰٫۳۸Í ۰٫۵ Í ۰٫۶۸=۱۲٫۹۵%-

دکتر مهرعلی زاده در ادامه تشریح کردند که کدام بخش های اقتصادی در اولویت سیاست گذاری در استان خوزستان قرار بگیرند که:

• وابستگی کمتری به واردات داشته باشند.
• از پیوندهای قوی تر با سایر بخش های اقتصادی برخودار باشند که بتوانند تحرک بیشتری دراقتصاد استان بوجود آورند
• در بررسی مرکز مطالعات مجلس شورای اسلامی بخش هایی که دارای دو مولفه فوق هستند به ترتیب عبارتند از: ساخت محصولات غذایی، کشاورزی، ساختمان، ساخت مبلمان، دباغی و پرداخت چرم، فلزات اساسی، ساخت محصولات چوبی و ساخت سایر محصولات کانی غیرفلزی- به طور ویژه مسکن می­تواند اثرات کاهش صادرات نفت بر رشد اقتصادی را جبران نماید.

تحریم صنعت پتروشیمی ایران شامل چهار بخش اصلی می‌شد؛ یعنی تحریم صادرات محصولات، تحریم خدمات مرتبط با صادرات محصولات پتروشیمی، تحریم تکنولوژی و دانش فنی و در نهایت تحریم فاینانس‌های مرتبط با ایجاد صنایع پتروشیمی.

در دوره اول تحریم سال های ۹۰ و ۹۱ صنعت پتروشیمی ایران به اندازه بخش تولید و صادرات نفت تحت تاثیر قرار نگرفت. و توانستند بسیاری از مشکلات حوزه فروش، انتقال پول،  ، بیمه و حمل و نقل فائق آیند.

ویژگی های صنعت پتروشیمی در مقابل تحریم:

ظرفیت اسمی ۵۷ مجتمع پتروشیمی ایران در حال حاضر ۶۲ میلیون تن  در سال است. که از این میزان، حدودا۶۰ میلیون تن در برنامه تولید واقعی قرار دارد. در حالیکه سال ۹۲ این میزان ۴۲ میلیون تن در سال بود. و این یعنی ۴۷ درصد افزایش محصولات. که برای هر کشور و بازاری وسوسه انگیز است . به عقیده فعالان صنعت پتروشیمی در این شرایط باید به هر قیمتی که هست بازارهای جدید را به روی محصولات ایرانی گشود. ایران به دلیل سطح بالای تولید محصولات پتروشیمی و تولید متنوع و قیمت پایین توانایی آن را دارد که بازارهای مهمی را در نقاط مختلف دنیا از آن خود کند به شرط آنکه با قوانین و سختگیری‌های داخلی راه را به روی تولیدکنندگان نبندد؛ سختگیری‌هایی همچون الزام شرکت‌های پتروشیمی به فروش ارز صادراتی خود به قیمت قبلی ۴۲۰۰ تو.مانی یا اجبار به فروش به قیمت خاصی در سامانه ارز ثانویه که باعث می‌شود تولیدکننده صادراتی تمایلی به فعالیت در بازارهای جهانی نداشته باشد.

• شبکه فروش و صادارت پتروشیمی بسیار متکثر و با مجتمع های مستقل و بازیگران متعدد تشکیل شده که توان صادراتی این بخش را در مقابل تحریم تقویت می کند.

پتروشیمی (بخش های بالادستی و پایین دستی)

جداول زیر نشان دهنده بخش هایی در اقتصاد ایران است که بیشترین ارتباط بین بخشی را با صنعت پتروشیمی دارند و پیش بینی می شود در صورت اعمال تحریم بیشترین آسیب پذیری را متحمل شوند.

بخش های عمده بالادستی پتروشیمی در کشور

منبع: جدول داده- ستانده کشور

بخش های عمده پایین دستی پتروشیمی در کشور

منبع: جدول داده- ستانده کشور

دکتر مهرعلی زاده در مورد اثرگذاری تحریم‌ها بر طرح‌های فولادی خوزستان بیان داشتند که :

باید به این سوال پاسخ دهیم که در داخل چقدر به فولاد احتیاج داریم؟ و اینکه عامل تحریم چگونه روند صادرات را مختل و دچار مشکل می‌کند؟

بنابه گفته جناب کشانی مدیر عامل شرکت از رقم ۲ میلیون تن پیش بینی شده و برنامه ریزی شده تا تیرماه ۹۷ یعنی در چهار ماه سال ۹۷ پنجاه درصد از برنامه صادرات شمش و فروش امسال خود را محقق کند.

تحریم از سه کانال قابل بررسی است؛

نخست اثرگذاری تحریم‌ها بر طرح‌های فولادی است که در حال حاضر در حال طی کردن مراحل انتهایی هستند، مانند ۷ طرح فولادی که در دولت یازدهم بخش زیادی از سرمایه‌گذاری‌های تکمیلی برای پایان آنها انجام شده است.

دوم پروژه‌های جدید و سرمایه‌گذاری‌های جدید در حوزه فولاد برای ارتقای ظرفیت تولید و صادرات است.

سوم: اثرگذاری تحریم‌ها بر توسعه صنایع فولادی که از سال‌های خیلی دور نیز وجود داشته‌اند؛ مانند طرح‌های توسعه‌ای فولاد اهواز، مبارکه، ذوب‌آهن، فولاد خراسان (نیشابور) و…

دکتر مهرعلی زاده در بیان حوزه های آسیب پذیر استان خوزستان از تحریم ها تاکید داشتند:

• نارسایی مدیریت دستگاههای اجرایی استان در شناخت اولویت های استان
• کارایی و اثریخشی پایین بانکهای استان خوزستان (دولتی ها، خصوصی ها و موسسات مالی و اعتباری)
• وضعیت هزینه های دستگاههای دولتی
• تحمیل هزینه بر بخش تولیدی که نیازمند واردات کالاهای واسطه ای و سرمایه ای هستند.
• کاهش اعتماد عمومی مردم استان به توانمندی دولت در اداره اقتصاد:
• تاثیر بر رابطه مبادله بازرگانی واردات و صادرات استان
• تاثیر بر تراز تجاری (صادرات کاهش می یابد زیرا نیاز به زیرساخت های دیگری در استان هست که هم اکنون مفقود است)
• کاهش صادرات نفت
• تاثیر بر صادارت غیرنفتی: برخی از اقلام صادارتی ایران نظیر محصولات پتروشیمی و فولاد به طور مستقل در لیست تحریم های امریکا قرار دارند

در خاتمه توصیه های سیاستی در استان خوزستان توسط دکتر مهرعلی زاده به شرح زیر بیان شدند :

• سرعت عمل و دقت لازم در بررسی و تحلیل ابعاد مختلف مساله تحریم ها
• هماهنگی سیاست­های بخشی
• توجه و دقت علمی لازم در بررسی ابعاد و پیامدهای جانبی تصمیمات
• تعامل و گفتگو و بیان واقعیت ها به مردم و در نظر گرفتن افکار عمومی در اتخاذ تصمیمات:
• همکاری و تعامل بخش دولتی و بخش خصوصی
• فعال شدن حوزه های سیاسی، فرهنگی ، اجتماعی و قضایی در مقابل تحریم، اقدامات اساسی مرتبط با تولید (مدیریت انرژی، کسب و کار، مدیریت تجارت و صادرات و واردات، چابک سازی ساختار اداری فسادزا
• پولی، بانکی، ارزی و بیمه (مدیریت جریان نقدینگی و جلوگیری از حملات سفته‌بازانه، تسهیل انتقال وجوه در فضای بین‌المللی، کاهش نیاز به استفاده از ارزهای واسط در مبادلات بین‌المللی، کاهش امکان رهگیری انتقال وجوه در مبادلات بین المللی، مدیریت بازار ارز و مدیربت بازار سکه