تجاری‌سازی فناوری در خوزستان
تکنولوژی یا فناوری به معنای کاربرد معلومات علمی و دیگر آگاهی‌های نظام‌یافته برای انجام وظایف عملی است. به بیان ساده‌تر، تکنولوژی کاربرد عملی دانش و ابزاری برای کمک به تلاش انسان است و تأثیر بسزایی بر توسعه جوامع بشری دارد.
تجاری‌سازی را می‌توان مجموعه فعالیت‌هایی نامید که برای بهره‌برداری از ایده‌ها، اختراع و نوآوری‌ها در قالب محصولات و با خدمات قابل‌ارائه، جهت فروش در بازار صورت گیرد.
تجاری‌سازی ممکن است برای یک محصول و یا خدمت ارائه‌شده‌ای انجام شود که پیش از آن انجام‌نشده است؛ و یا ممکن است برای محصول و یا خدمتی ارائه شود که پیش از آن در منطقه‌ای دیگر ارائه‌شده است و برای اولین بار در محدوده جغرافیایی موردنظر ارائه خواهد شد. همچنین برخی از اختراعات و نوآوری‌ها که قبلاً در یک محصول و یا خدمت دیگر استفاده‌شده است، می‌تواند در یک محصول و یا خدمت متفاوت ارائه شود و در آن نیز بهبود حاصل نموده و یا به ارائه صورتی متفاوت‌تر از آن محصول و یا خدمت منجر شود.
تجاری‌سازی فناوری یکی از مباحث کلیدی در دنیا است به‌طوری‌که افزایش توان تجاری‌سازی فناوری به‌منزله افزایش توان رقابتی در بازار جهانی بوده و باعث افزایش درآمد است. لذا، ارزیابی توانمندی استان خوزستان در تجاری‌سازی فناوری و بررسی چالش‌ها و موانع موجود و ارائه راهکارهای مناسب امری ضروری به نظر می‌رسد؛ به‌عبارت‌دیگر تجاری‌سازی فناوری، تولید محصول، خدمت یا فرآیند جدیدی مبتنی بر رفع تقاضای جدید است و رفع آن مستلزم تلاش مستمر در راه تبدیل نتایج به محصولات و خدمات جدید و بازاریابی موفق آن‌هاست. تجاری‌سازی به انتقال فناوری بسیار نزدیک است؛ به‌عبارت‌دیگر فرآیند تجاری‌سازی، همان فرآیند انتقال دانش و فناوری از مراکز تحقیقاتی مانند مراکز رشد و پارک‌های علم و فناوری به صنایع موجود یا کسب‌وکارهای جدید است. درواقع تجاری کردن فرآیندی است که از طرح کردن و پروردن یک ایده آغاز میشود و به سمت تولید (کالا و خدمات) و درنهایت فروش آن به مشتری (صنعت یا استفاده‌کننده نهایی) می‌انجامد. از طرف دیگر تجاری‌سازی و بازاریابی نتایج تحقیقات، فرآیندی است که دانش تولیدشده در دانشگاه‌ها و سازمان‌های تحقیقاتی را به محصولات قابل‌عرضه در بازار یا فرآیندهای صنعتی تبدیل می‌کند.
چنین فرآیندی مستلزم همکاری و تعامل جدی مراکز آموزش عالی و سازمان‌های تحقیقاتی، شرکت‌های صنعتی، سازمان‌های مالی و سرمایه‌گذاری، کارآفرینان و پژوهشگران است.
در کشورهای توسعه‌یافته، عمده فعالیت‌های تجاری‌سازی فناوری توسط دولت و به‌منظور حمایت از این فعالیت‌ها انجام‌شده است که شامل سرمایه‌گذاری بر طرح‌ها، دادن مشاوره، ایجاد مؤسسات حمایت‌کننده از فرایند تجاری‌سازی نتایج پژوهشی و ارائه تسهیلات میشود؛ به‌عبارت‌دیگر، عمده دلیل موفقیت این کشورها در زمینه تجاری‌سازی فناوری برنامه‌ها و طرح‌های دولتی در این زمینه و تسهیل و حمایت و تشویق ورود سرمایه‌گذاران بخش خصوصی در حوزه سرمایه‌گذاری خطرپذیر، است.
علاوه بر ذکر فعالیت‌های کشورهای توسعه‌یافته، مطالعه روند فعالیت‌های کشورهای درحال‌توسعه امری ضروری است؛ زیرا وضعیت این کشورها شباهت بیشتری به وضعیت کشور ما دارد. با توجه به مطالعات انجام‌شده، در کشورهای درحال‌توسعه تمرکز برنامه‌های دولت بر روی حمایت از منابع انسانی و توجه به نیازهای محققان و حمایت از آنان است، بر این اساس طرح‌های توسعه منابع انسانی، تحکیم پایه‌های علم و دانش، حمایت از مالکیت معنوی، افزایش بودجه تحقیق و توسعه و حمایت‌های مالی از محققان در اکثر این کشورها موردتوجه قرارگرفته است. می‌توان گفت عمده دلیل موفقیت این کشورها در زمینه تجاری‌سازی فناوری افزایش بودجه تحقیق و توسعه و حمایت از قانون مالکیت معنوی است.
برخی چالش‌ها و موانع پیشنهادی موجود بر سر راه تجاری‌سازی فناوری در خوزستان
با بررسی پژوهش‌های انجام‌شده در این حوزه در سایر کشورها و همچنین بررسی موانع تجاری‌سازی در ایران برخی از عمده مشکلات و موانع در تجاری‌سازی فناوری در استان خوزستان به‌قرار زیر پیشنهاد میشود که قطعاً انجام پژوهش‌هایی در این بستر می‌تواند دقیق‌تر به این موانع بپردازد و سهم هر یک از آنها را مستند مشخص کند تا با علم به نوع و سهم هرکدام از این موانع برای رفع این موانع و چالش‌ها اقدام شود:
– عدم هماهنگی بین دستگاه‌ها و نهادهای تأثیرگذار
– عدم استفاده بهینه از ظرفیت‌های کل استان و دستگاه‌ها
– عدم برنامه‌ریزی استانی، هدفمند و بلندمدت
– عدم آگاهی از برنامه‌ها، اقدامات و ظرفیت‌های سایر دستگاه‌ها
– مشخص نبودن مرجعیت در تعاملات استانی ملی و حتی بین‌المللی
اقتصاد دولتی و سهم کوچک بخش خصوصی از اقتصاد ملی
عمده چالش‌های اقتصاد دولتی در بخش تجاری‌سازی عبارت‌اند از:
– عدم تمایل بخش دولتی برای خرید محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان
– عدم اعتماد و ضمانت‌های لازم برای خرید از شرکت‌های کوچک و دانش‌بنیان
– ترجیح خرید از کشورهای خارجی و فضای ناسالم
– نبودن قانون‌های حمایتی برای خریداران بخش دولتی و خصوصی از محصولات دانش‌بنیان
– عدم آگاهی از وجود محصولات موردنیاز بخش دولتی در شرکت‌های دانش‌بنیان
– استفاده از قوانین یکسان در شرایط مناقصه و مزایده‌ها برای شرکت‌های دانش‌بنیان و سایر شرکت‌ها
– چالش‌های مربوط به مراکز رشد و پارک علمی و فناوری
– مدیریت دولتی حاکم بر مراکز رشد، شرکت‌های دانش‌بنیان و مجموعه‌های تحقیقاتی
– انحراف از مسیر اصلی و اهداف شکل‌گیری پارک: عموماً پارک علم و فناوری ایجادشده به سمت اجاره‌داری و در اختیار قرار دادن زیرساخت‌های موردنیاز شرکت‌ها باقیمت‌های نسبتاً گران رفته‌اند و از نقش اصلی خود که ایجاد ارتباط بین سرمایه‌گذاران و صاحبان فناوری و مجریان طرح‌های فناورانه است غافل شده‌اند. یکی از دلایل این امر بی‌تفاوتی پارک نسبت به موفقیت یا شکست طرح‌ها است!
چالش‌های صاحبان سرمایه
– ضعف علمی در ارزشیابی دانش فنی و ارزش سهام شرکت‌های دانش‌بنیان توسط سرمایه‌گذار
– ضعف در مهارت بررسی حرفه‌ای طرح‌های تجاری و راستی آزمایی طرح‌ها
– ضعف در دانش سرمایه‌گذاری خطرپذیر و مدیریت سرمایه در شرکت‌های دانش‌بنیان
– عدم شناخت کافی از مقوله شرکت‌های دانش‌بنیان و تفاوت آن با سایر سرمایه‌گذاری‌ها
– ضعف در فرهنگ‌سازی و عمومی نشدن سرمایه‌گذاری خطرپذیر در جامعه کارآفرین، دانشگاهی و اقتصادی
– عدم شفافیت و حمایت‌های قانونی و تشویقی از سرمایه‌گذار خطرپذیر مانند مالیات، گمرک، مالکیت معنوی، ضمانت‌ها
– دولتی بودن مدیریت صندوق‌ها
– ضعف در وجود استاندارهای لازم در نحوه مشارکت و نوع قراردادها
– چالش‌های صاحبان شرکت در مقابل سرمایه‌گذاران
– نداشتن طرح تجاری واقعی
– در دسترس نبودن آمارهای موردنیاز جهت ارزیابی بازار محصول
– عدم شفافیت در معرفی نقاط ضعف و قوت ایده و محصول به سرمایه‌گذار
– نداشتن دانش لازم جهت تأسیس و اداره شرکت و سرمایه
– عدم شناخت از ویژگی‌های سرمایه خطرپذیر و سرمایه‌گذار و نحوه ورود و خروج سرمایه
– نبود مرجعیت علمی در تأیید ادعاهای علمی
– نبود شبکه ارتباطی شرکت‌های دانش‌بنیان و نیازهای صنعت و بازار
– رقابت ناسالم و وجود رانت‌ها
– نبود بستر لازم جهت حضور در بازار ملی و جهانی
– کمبود و عدم دسترسی به مشاوران حرفه‌ای حوزه تجاری‌سازی
– عدم توجه یا دسترسی به بازار خارجی
– نوپا بودن مالکیت معنوی در ایران و استان
راهکارها و پیشنهاد‌ها برای ارتقاء تجاری‌سازی در کشور
ارتباط بین دانشگاه و صنعت را می‌توان محور اصلی جریان رو به رشد یک جامعه و ستون اصلی بنیان توسعه اقتصادی عنوان کرد. اصولاً اهمیت داشتن ارتباط بین صنعت و دانشگاه، از نیاز متقابل این دو نهاد به یکدیگر سرچشمه می‌گیرد؛ اما آنچه دراین‌بین علاوه بر خود دانشگاه و صنعت، نقشی سرنوشت‌ساز در ایجاد چنین ارتباطی دارد، نهاد دولت است که می‌تواند به‌عنوان رأس سوم مثلت «دانشگاه، صنعت، دولت» قلمداد گردد. حضور و مداخله دولت در این میان را می‌توان ناشی از نیاز دولت برای بقاء به امر توسعه، به‌ویژه توسعه اقتصادی دانست. این نیاز، نیازی است که در اغلب کشورهای امروز مشاهده می‌گردد. ازاین‌رو به‌منظور انجام اقداماتی جهت رفع چالش‌های موجود ابتدا می‌بایست اقداماتی توسط این سه رأس (دولت، دانشگاه و صنعت) صورت گیرد؛ بدین منظور در این جستار فقط به راهکارهای برای دانشگاه خواهیم پرداخت:
– اعطای مدارک به کار تحقیقاتی دانشجویان
– شناسایی ایده‌های تجاری ثمربخش
– تشویق دانشگاهیان جهت حضور در پارک‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان و صنعت از طریق لحاظ شدن در ارتقاء اساتید و لحاظ شدن در واحدهای دانشجویان
– آموزش‌های دانشگاهی و ایجاد کارگاه
– گذراندن پایان‌نامه در پارک، شرکت دانش‌بنیان یا صنعت
– لحاظ شدن فعالیت‌های تجاری‌سازی در سابقه افراد و …
– ایجاد مراکز تخصصی رشد و پارک علمی مانند انرژی‌های نو، نفت و پتروشیمی و …
– مشارکت صنعت در تعریف سرفصل‌های درسی دانشگاهی
– افزایش سهم بودجه تحقیق و توسعه
– تربیت نیروی انسانی متخصص و کارآمد در بخش مدیریت تجاری‌سازی
– تقویت دفاتر ارتباط با صنعت در دانشگاه‌ها
– زمینه‌سازی برای پذیرش دانشجویان خارجی
– ایجاد کرسی دانشگاهی جهت ارائه آموزش‌های لازم در بخش تجاری‌سازی و تربیت نیروی انسانی و مدیر
– فرهنگ‌سازی مالکیت معنوی و رعایت آن در سطح مدیریت کلان کشور تا سطح دانش آموزان و خانواده
– ترویج فرهنگ روحیه‌ی نوآوری و کارآفرینی در جامعه و ایجاد و تسهیل دسترسی به آموزش و مشاوره
منابع:
– توکلی طرقی، علیرضا؛ جواد محمدی؛ مهدی مساحی خوراسکانی و فهیمه خردمند، (۱۳۹۳)، تجاری‌سازی فناوری در ایران: چالش ها و راهکارها، دومین کنفرانس بین‌المللی تجاری‌سازی فناوری، تهران، پارک علم و فناوری دانشگاه تهران.
– پورعزت علی‌اصغر، قلی پور آرین، ندیرخانلو سمیرا. (۲۰۱۰). تبین موانع کارآفرینی دانشگاهی و تجاری‌سازی دانش در دانشگاه تهران، فصلنامه سیاست علم و فناوری،۲(۴).
– حمیدرضا آراسته، حسینعلی جاهد. (۲۰۱۳). عوامل سازمانی مؤثر در تجاری‌سازی نتایج پژوهشی، دو فصلنامه نوآوری و ارزش‌آفرینی، شماره ۴٫
– ملک‌زاده غلامرضا. (۲۰۰۴). مدیریت استراتژیک تکنولوژی، چاپ دوم، ۱۳۸۳، نشر جهان فردا. شماره ۲٫